U drugoj polovini februara 1917. godine u jedinom ustanku na okupiranim teritorijama u Prvom svetskom ratu, Srbi se digli protiv nasilne mobilizacije, bezobzirne pljačke i potiranja svega srpskog.
Toplički ustanak izbio je 26. februara 1917. godine i trajao do 25. marta iste godine na teritoriji Toplice, Jablanice, Jastrepca, istočnih i srednjih delova Kopaonika. Taj deo Srbije bio je najvećim delom pod kontrolom Bugara, a ustanak Srba bio je jedini ustanak na teritorijama koje je okupirala vojska Centralnih sila u Prvom svetskom ratu.
Ustanku je prethodilo povlačenje srpske vojske preko Albanije, pred uspešnom ofanzivom armija Centralnih sila u jesen 1915. godine.
U Srbiji su tada formirani organi okupacione vlasti, koji su denacionalizacijom, pljačkom i mobilizacijom Srba izazvali revolt i ogorčenje srpskog stanovništva. Neposredan povod za izbijanje ustanka bila je mobilizacija koju su bugarske vlasti htele da izvrše na teritoriji Toplice, Jablanice i Puste reke.
Te 1916. godine Bugari su oformili regrutne centre i započeli regrutaciju srpskih muškaraca od 18 do 50 godina, kako bi ih poslali u bugarsku vojsku.
Sve to izazvalo je otpor stanovništva. Ustanike su organizovale i predvodile četiri vojvode - Kosta Vojinović, braća Milinko i Toško Vlahović i Jovan Radović.
Ustanička vojska od oko 15.000 hiljada boraca sišla je u rano proleće 1917. godine sa planina u ravnice i okupatorske garnizone, zarobila oko 1.000 bugarskih vojnika i oslobodila veliki deo južne Srbije. Najveće borbe vodile su se u dolini južne Morave, na Kopaoniku i na severu Kosova. Da bi ugušile ustanak, Centralne sile su morale sa frontova na Soči i Solunu da povuku čitave divizije.
Opštim narodnim ustankom je stvorena takozvana "Toplička slobodna republika", koja je trajala mesec dana. Obuhvatala je teritoriju Toplice, Jablanice, Jastrepca, istočnih i srednjih predela Kopaonika.
Međutim, ofanzivom centralnih sila i strahovitom represijom u proleće 1917. godine "Toplička slobodna republika" je slomljena. U samom topličkom okrugu do temelja je uništeno pedeset pet sela.
Uprkos svemu, preostale ustaničke čete su nastavile borbe. Tokom ustanka došlo je do sukoba ustaničkih vođa Koste Vojinovića Kosovca, koji je organizovao ustanak, i Koste Milovanovića Pećanca, kojeg je poslala srpska Vrhovna komanda da preuzme vođstvo.
Do jeseni 1917. godine komitske čete su nastavile borbe širom Srbije. U jesen 1917. godine Toplički ustanak je konačno ugušen u krvi: okupatorski vojnici, najviše bugarski, ubijali su ne samo poslednje učesnike pobune, nego i žene, decu, starce.
OBELEŽAVANJE 101. GODIŠNJICE
Prigodnim manifestacijama u Prokuplju i selu Mačkovac nadomak Kuršumlije danas će biti obeležen taj dan.
U organizaciji opština Prokuplje i Kuršumlija i uz prisustvo državnih i lokalnih funkcionera, te raznih boračkih i prokupačkih udruženja koja neguju tradicije oslobodilačkih ratova Srbije, odaće se počast Topličanima.
Vence na spomen obeležje topličkim junacima u centru Prokuplja, na Trgu topličkih junaka, položiće predsednik opštine Prokuplje Aleksandar Simonović, načelnik topličkog upravnog okruga Nebojša Vukadinović i državni sekretar Ministarstva za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Negovan Stanković.
Takođe, prigodnim svečanostima u selu Mačkovac pored Kuršumlije, u organizaciji opštine Kuršumlija i predstavnika udruženja SUBNOR, kod Spomenika palim borcima Topličkog ustanka biće obeležena godišnjica ovog značajnog istorijskog događaja.
