Centar za istraživanje javnih politika (CENTAR) uradio obimnu analizu u vezi sa naoružanjem među građanima Srbije. Žene i mladi najčešće žrtve. Koliko je do sada predato oružja koje je bilo u posedu građana?
Analiza nevladine organizacije CENTAR pokazuje da, suprotno raširenom uverenju građana da ovakvo oružje služi uglavnom za obračune kriminalnih bandi, žene su česte žrtve u incidentima sa vatrenim oružjem.
Ipak, iako ima primera poput zločina u Žitištu kada je počinilac ubio bivšu suprugu i još četiri žrtve iz nelegalne puške, ova dimenzija nasilja u porodici još nije dovoljno prepoznata.
Prostor za to postoji u više zakonskih inicijativa poput Zakona o sprečavanju nasilja u porodici o kojem je upravo počela rasprava u parlamentu, novom Zakon o oružju i municiji, kao i Nacionalnom akcionom planu za primenu Rezolucije Saveta bezbednosti UN 1325 - pod naslovom Žene, mir i bezbednost u Srbiji.
Pored žena, mladi su posebno ranjiva grupa jer su najzastupljeniji među počiniocima incidenata sa vatrenim oružjem, a istovremeno su grupa najviše izložena uticajima rigidne patrijarhalne kulture čija je personifikacija vatreno oružje.
Učesnici projekta CENTRA smatraju vatreno oružjem sveprisutnim među mladima, ali i povezanim sa drugim izazovima sa kojima se mladi susreću - raširenom zloupotrebom droga, apatijom i nemogućnošću da ostvaruju svoj radni i životni potencijal.
Iako je novi Zakon o oružju i municiji, koji je stupio na snagu početkom ove godine, doneo poboljšanja u oblasti efikasnije kontrole posedovanja oružja i uveo preciznije i strože uslove za dobijanje dozvole za nabavljanje držanje i promet vatrenog oružja, Srbija tek čini male pomake na ovom planu.
MUP: Za nelegalno oružje kazne će biti drakonske!
U istraživanju pod nazivom "Posedovanje vatrenog oružja i ljudska bezbednost: Da li nas oružje štiti ili plaši?", CENTAR upozorava da je rasprostranjenost (ne)legalnog vatrenog oružja jedna od najvećih pretnji za bezbednost građana Srbije.
O tome, navodi se, svedoče ne samo procene da u Srbiji ima između 200.000 i milion komada vatrenog oružja u nelegalnom posedu, već i značajan broj incidenata koji uključuju upotrebu i legalnog i nelegalnog oružja, neretko i sa smrtnim ishodom.
Zloupotreba vatrenog oružja predstavlja jednu od najvećih pretnji ljudskoj bezbednosti širom sveta. Blizu polovine svih nasilnih smrti u periodu od 2010. od 2015. godine podrazumevalo je upotrebu vatrenog oružja, pri čemu se više od 80% ovih smrti nije desilo u zonama zahvaćenim ratom.
Sa druge strane, procenjuje se da se oko 650 miliona komada malokalibarskog oružja nalazi u rukama civila.
Prema podacima "Small Arms Survey", Srbija se nalazi na neslavno visokom drugom mestu po broju komada oružja na 100 stanovnika. U slučaju Srbije taj broj iznosi skoro 76 komada, nasuprot Sjedinjenim Američkim Državama koje imaju oko 113 komada, ali koje su istovremeno poznate po ubedljivo najliberalnijoj politici prema držanju oružja.
Istovremeno, Srbija se ne nalazi među prvih 10 kada je u pitanju broj smrti nastalih usled upotrebe oružja.
FOTOGRAFIJE IZ KENIJE GDE JE SPALJENO VIŠE OD 5.000 KOMADA ORUŽJA
KAKVA JE SITUACIJA U SRBIJI?
Raspostranjenost posedovanja vatrenog oružja u domaćinstvu, kao i njegova laka dostupnost civilima, jedna je od najznačajnijih karakteristika postkonfliktnog prostora Zapadnog Balkana.Uzrok tome može se naći u činjenici da je bivša Jugoslavija bila jedan od najvećih proizvođača raznih vrsta oružja, dok je ratni kontekst omogućio njegovo nekontrolisano širenje iz nedovoljno obezbeđenih skladišta i kroz bujanje kriminalnih aktivnosti.
Ratni i posleratni period u domove građana trajno je uselio nepoverenje u institucije i njihovu sposobnost da pruže bezbednost građanima. Sveprisutno shvatanje oružja ne samo kao izvora lične bezbednosti, već i kao statusnog simbola i dela tradicije i kulturnog nasleđa, ogleda se i u podatku da trenutno u Srbiji postoji registrovano 960.000 komada vatrenog oružja, odnosno između 200.000 i milion komada u nelegalnom posedu.
KAKO REŠAVATI OVAJ PROBLEM?
Ključne metode su jačanje (i pooštravanje) pravnog okvira za legalno posedovanje oružja, kao i prikupljanje nelegalnog oružja kroz kampanje i akcije za predaju i legalizaciju oružja.
Na ovom tragu donet je 2015. godine novi Zakon o oružju i municiji, koji je konačno zamenio prethodno važeći zakon iz 1992. Ciljevi donošenja Zakona bili su efikasna kontrola posedovanja i prometa oružja, kako bi se sprečile njegove zloupotrebe i poboljšala bezbednost građana Srbije, odnosno da se "legalnim i savesnim" vlasnicima oružja omogući da ga nesmetano poseduju i koriste u zakonom dozvoljene svrhe lova, sporta, kolekcionarstva i samoodbrane.
Zakon je usklađen sa propisima EU i doneo je preciznije i strože uslove za dobijanje dozvole za nabavljanje, držanje i promet vatrenog oružja. Među ključnim novinama Zakona jesu odredbe o obaveznoj proveri o zdravstvenoj sposobnosti za držanje i nošenje oružja.
One utvrđuju i obavezu praćenja zdravstvene sposobnosti za držanje i nošenje oružja uz obnavljanje uverenja o zdravstvenoj sposobnosti na pet godina. Dodatno, utvrđuju i obavezu izabranog lekara da ukaže nadležnim organima (MUP) ukoliko je nastupila izmena zdravstvenog statusa kod posednika oružja koja utiče na njegovu sposobnost za držanje i posedovanje.
Zakon je, takođe, omogućio punoletnim licima da nose gasne sprejeve i uređaje za izazivanje elektroškova, a maloletnim licima starijim od 16 godina nošenje gasnih sprejeva.
U dosadašnjih sedam krugova legalizacije i predaje oružja (1992, 1997, 1999, 2003, 2007, 2015. i 2016), prema izjavama zvaničnika MUP, građani su predali oko 100.000 komada oružja.
Ove akcije uglavnom su podrazumevale predaju svih vrsta oružja bez upita o njegovom poreklu, odnosno mogućnost da se oružje legalizuje u redovnoj proceduri bez mogućnosti krivičnog ili prekršajnog gonjenja za pređašnje nelegalno posedovanje.
Primetna je pauza od skoro decenijske pauze između akcija 2007. i 2015. godine, kao i relativno skromni rezultati u poređenju sa procenama o broju komada oružja u nelegalnom posedu. Jedina kampanja legalizacije koja je donela značajnije rezultate, sudeći prema količini predatog i zaplenjenog oružja, jeste ona sprovedena 2003. tokom akcije "Sablja" (tokom vanrednog stanja nakon ubistva premijera Zorana Đinđića).
Prema podacima MUP-a, tokom poslednje kampanje predaje oružja, koja je trajala od 1. jula do 1. novembra 2016. godine, prikupljeno je (tek) 926 komada oružja, 400 komada minsko-ekslopozivnih sredstava i oko 60.000 komada municije.
NAJČEŠĆE ŽRTVE
U 2015. godini u nasilju u porodičnom/partnerskom kontekstu stradalo je 35 žena i još 6 žena van ovog konteksta.
U oko 46% slučajeva ubistvo žena je učinjeno vatrenim oružjem, a tek u trećini slučajeva radilo se o oružju u legalnom posedu. U 56% slučajeva nasilnici su posedovali oružje, a nasilje je prethodno prijavljivano institucijama.
Ovi podaci potvrđuju snažnu rodnu dimenziju problema, kao i tezu da su žene posebno ranjiva grupa i u ovom domenu. S tim u vezi, značajno je i sprečavanje bilo kakvih slučajeva i pojava nasilja u porodici, prijavljivanje, praćenje stanja...
Mladi od 18 do 35 godina, imaju najveću verovatnoću da postanu meta incidenta sa vatrenim oružjem.
U tekstu Nacionalne strategije za mlade za period 2015-2025 iznet je podatak MUP da se u 2013. godini u posedu mladih (15-30 godina) nalazilo više od 4.000 komada vatrenog oružja!
Dodatno, u proseku godišnje između 34% i 41% svih krivičnih dela u Srbiji počine predstavnici društvene grupe mladih, i to u više od 90% slučajeva muškog pola. Istovremeno oko četvrtine krivičnih dela počinjeno je na štetu mladih.
Među očekivanim rezultatima Strategije za mlade i aktivnostima pratećeg Akcionog plana je i unapređeno informisanje mladih i razvijanje edukativnih programa o opasnostima upotrebe i zloupotrebe oružja.
Ovo je važno uzimajući u obzir da mladi, posebno mladi muškarci, neretko smatraju da je posedovanje oružja u kući neophodno zbog lične bezbednosti, a korišćenje na slavljima prirodno i uobičajeno.
