Pored brojnih istorijskih znamenitosti pažnju turista u Herceg Novom privlači i jedna spomen tabla koju je na zidine tvrđave Španjola pre četiri decenije postavio gradski odbor boraca NOR-a.
Čuveni Orjenski partizanski bataljon upamćen je po mnogim podvizima iz Drugog svetskog rata. Za jedan, koji se istina spominje u istorijskim arhivima, ne bi se moglo reći da je bio baš spektakularan, ali je zato spomen ploča koja podseća na njega danas svojevrsna atrakcija u Herceg Novom.
Na zidinama srednjovekovne tvrđave Španjola u najzapadnijem primorskom gradu Crne Gore, prije 42 godine postavljena je, naime, spomen tabla koja podseća da je na tom mjestu trojka Orjenskog bataljona uništila jedan reflektor italijanske vojske.
U arhivu ratnih akcija ove partizanske jedinice navodi se da su „februara 1942. godine delovi orjenskog bataljona napali posadu italijanskog reflektora kod tvrđave Španjola u Herceg Novom i tom prilikom uništili jedan reflektor a drugi oštetili“.
Tačno četiri decenije kasnije, ova spomen tabla inspirisala je studente Geteovog insitituta iz Beograda da se našale i privremeno postave tablu sa obaveštenjem da reflektor u Španjoli ponovo radi.
Istoričari danas, inače, imaju dilemu da li ova tvrđava nosi adekvatno ime jer postoji sumnja da je takvo monumentalno zdanje moglo da se izgardi za nepunih godinu dana koliko su na vlasti u herceg Novom bili Španci.
Po preuzimanju vlasti od strane Turaka u 16. vijeku, Španci su tokom kratke vladavine, obnavljali gradske tvrđave i kule u Herceg Novom i vjeruje se da je u tom periodu bila obnovljena i tvrđava koju Novljani danas zovu Španjola, iako se na kartama i gravirima ona navodi pod imenom "Gornji grad".
Iznad ulaza Španjole, iz nepoznatih razloga, svojevremeno je uklonjen kameni zapis na arapskom jeziku, koji je bio postavljen još 1548. godine a na kojem je pisalo " Ovu tvrđavu, po sultanovoj naredbi, podigao Sulejman, sin velikoga emira Selimana Hana, moćnog i čestitog viteza, čiji je brat Sinan-beg, veliki vezir sultanov - neka bi poživio duga ljeta i napredovao u sreći i imanju pod zakriljem i uz pomoć milostivog Boga. A pjesnici, koje put ovuda nanese, neka bi, gledajući na me, zanosno kliknuli: Da krasna ti si, divna zgrado".
