Sergije i Vakh (latinski Serguis i Bacchus), rimski dostojanstvenici na dvoru cara Maksimijana (Marko Aurelije Valerije, savladar cara Dioklecijana, 286-305), postradali su zbog hrišćanske vere i odbijanja da se poklone rimskim bogovima u Siriji, gde je njihov kult uspostavljen i odakle se raširio po istoku.

Ta slava kod Srba danas nije mnogo raširena, ali je u davnini kult bio veoma poštovan i među pravoslavnim a i u zapadnoj (katoličkoj) i istočnoj (asirijskoj, koptskoj, pravoslavnoj) hrišćanskoj crkvi. Danas je i dalje živ među hrišćanima Sirije i Libana, gde se na današnji dan za ukrašavanje koriste palmine grančice.

Sveti Sergije naročito je bio poštovan u sirijskom gradu Rosafu, gde je pogubljen, koji je jedno vreme nosio ime Sergiopolis i u šestom veku bio veliko hodočasničko mesto celog istoka. Svetog Sergija pustinjski nomadi i danas smatraju svojim zaštitnikom.

Srpska pravoslavna crkva obeležava Srđevdan, kako se u narodu zove ova slava obućara i opančara, a Srbi smatraju da je taj dan prava prirodna granica između jeseni i zime.

"Sveti Toma, sedi doma"

Zemljoradnici (ratari) naročito paze da na Srđevdan ne izlaze sa volovima u polja, jer na taj dan ne valja orati. Veruje se da na taj dan i divlje zveri bivaju pitome i krotke.

Srđevdan je jedna od manjih slava na prostorima Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine, delova Hrvatske. Slava se obeležava 20. oktobra, odnosno 7. po Starojulijanskom kalendaru, sa obaveznim paljenjem slavske sveće i spravljanjem slavskog kolača.

Kolač se nosi rano izjutra u crkvu, gde sveštenik sa domaćinom nakon obreda lomi kolač.

Srđevdan pripada slavama za koje se priprema mrsna hrana, izuzev ako sreda ili petak nisu dani slave. Svaka kuća koja slavi Srđevdan morala bi da ima ikonu Sv. Sergija i Vakha. Na ikonama se Sv. Sergije i Vakho predstavljaju ili u običnim tadašnjim odorama sa krstom i mitrom, znakom mučeništva, ili, ređe, u vojničkoj opremi sa palminim grančicama u rukama.

Ostali slavski običaji razlikuju se od jednog do drugog geografskog prostora, kao i kod ostalih slava.

Pod carem Justinijanom (527-565) kult se raširio na zapad, naročito na prostoru između Drača i Dubrovnika.

Tamo je prema sačuvanim podacima, postojalo više od 15 crkava posvećenih ovim svecima. Sam Dubrovnik je sve do 972. godine u Sv. Segiju i Vakhu imao svoje svetitelje-zaštitnike grada, piše na veb-sajtu posvećenom ovoj slavi- Srdjevdan.org .

Odatle se slavljenje Srđevdana širilo u unutrašnjost, tako da je ova slava u srednjovekovnoj Duklji bila jedna od značajnijih. O tome svedoči i crkva Svetih Sergija i Vakha na Bojani kod Skadra, koja je i mesto gde su sahranjivani vladari prve kraljevske dinastije na teritoriji današnje Crne Gore, dela Bosne i Raške - Vojislavljevića u 11. i 12. veku.

Prema predanju, prilikom prenosa moštiju Svetog Save iz Trnova, u Mileševu su prenesene i mošti Svetih Sergija i Vakha, gde je od ranije postojao kult ovih svetitelja, o čemu svedoče i njihove freske iz najranijeg perioda freskopisa u Mileševi.

Usled ubrzanih i čestih migracija stanovništva u 19. i 20. veku današnje stanovništvo sa Srđevdanom kao svojom krsnom slavom razbacano je širom prostora Balkana, i u većini slučajeva to su pojedinačne porodice, koje su se tokom vremena odvojile od svojih rodova. Retki su primeri da na manjem geografskom prostoru bude veći broj porodica koje slave Srđevdan. Dosadašnja istraživanja pokazala su kao izuzetak selo Gorobilje kod Požege u Srbiji, koje još od 18. veka ima više porodica sa tom krsnom slavom.

GEJ IKONE

Blisko prijateljstvo ova dva sveca, istaknuto u hagiografiji i tradiciji, napravilo je od njih tako izričit primer uparenih svetaca, da ih je istoričar i profesor Jejla, Džon Bosvel , smatrao uticajnijim od svetih Petra i Pavla. Bosvel ide toliko daleko da njihovoj bliskosti ne isključuje ni "romantičnu" dimenziju. On ističe (Same-Sex Unions in Pre-Modern Europe) da se reč erastai, kojom se opisuju u najstarijim tekstovima može prevesti i kao "ljubavnici", sveci su slikani i pod jednim plaštom a hrišćani antičkog doba su imali tolerantan stav prema homoseksualnosti.

Iako su ovakav zaključak mnogi istoričari nerirali, Sergije i Vakso su na zapadu postali popularni u modernoj hrišćanskoj gej zajednici tako da im je 1994. ikonopisac i gej franjevac Rebert Lenc napravio novu ikonu za Paradu ponosa u Čikagu.