Uz zvuke Posmrtnog marša, polaganje cveća i opelo koje je služilo sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve, u Užicu je danas obeleženo 80 godina od nesreće u pogonima partizanske Fabrike oružja i municije u kojoj je živote izgubilo oko 120 radnika i civila.
Na današnji dan 1941. godine, u smiraj Užičke republike, došlo je do eksplozije u fabrici koja se nalazila ukupana u zemlju. U tunelima koji su pre rata bili trezori Narodne banke Kraljevine Jugoslavije proizvodila se municija i popravljalo oružje za front, a ovaj prostor služio je i kao sklonište u slučaju napada iz vazduha.
"Oko 15 sati dogodila se snažna eksplozija u poprečnom delu tunela koji je služio za smeštaj materijala i proizvoda. Eksplozija se lančano proširila na oba tunela i u talasima trajala do sledećeg dana. Svi pokušaji spasavanja građana i radnika ostali su bezuspešni. Izginula je čitava smena radnika i civili koji su se zatekli u skloništu", čulo se danas na komemoraciji ispred nekadašnje fabrike koja se nalazi u kompleksu Narodnog muzeja Užice.
Identifikovano je 111 žrtava, od kojih 62 civila i 49 oružara. Poginuli radnici pripadali su Puškarskoj četi koja je bila u sastavu Radničkog bataljona, odnosno Užičkog partizanskog odreda.
"Iz trezora pred kojima se skupilo mnoštvo sveta, leševe su iznosili satima. U samim trezorima bilo je samo mrtvih. Prekrivene teškim opekotinama radnike su prevozili u Okružnu bolnicu u Krčagovo. Kada se bolnica napunila one koji su dalje pristizali vozili su u Sevojno, u bolnicu koja je bila smeštena u Poljoprivrednoj školi", pisao je o ovoj nesreći akademik Ljubomir Simović u knjizi "Užice sa vranama".
U vreme eksplozije Josip Broz Tito se nalazio nadomak fabrike, u prostorijama Vrhovnog štaba koje su danas deo stalne postavke Narodnog muzeja Užice, posvećene Užičkoj republici.
Nikada nije utvrđeno šta je izazvalo tragediju, mada je partizanski list "Borba" okrivio domaće izdajnike.
"Plaćeni petokolonaši i fašistički špijuni istovremeno i planski izazvali su eksploziju u jednoj radionici u Užicu i električnoj centrali u Čačku. Neprijatelji nisu uspeli da nanesu velike materijalne štete. Ali u Užicu je poginuo izvestan broj radnika i civilnog stanovništva, nevinih žena i dece koji su se slučajno zatekli u blizini", pisala je "Borba".
Užicem su kružile dve verzije tragedije u Fabrici oružja i municije. Prema jednoj diverziju je, postavivši bombu u poprečni tunel, izvršio Milorad Mitić, četički kapetan koji je bio oficir za vezu između Draže Mihailovića i Tita. Prema drugoj nesreću je izazvalo varničenje na električnim vodovima koje je dovelo do paljenja nitroglicerinskog baruta.
(Mondo/Blic)
