Danas su to platne kartice, mobilni novčanici i online kupovina, a pre samo 40 godina, robno-novčana razmena u nekadašnjoj Jugoslaviji u velikoj meri se odvijala gotovinom.
Slična su bila i očekivanja stanovništva, ali baš u to vreme, počinje velika evolucija platne industrije koja će zauvek promeniti način na koji razmišljamo o novcu, na koji plaćamo i način na koji koristimo novac.
O tome kako je debitna kartica donela značajne promene kod nas razgovarali smo sa doktorom istorijskih nauka, Markom Miljkovićem, koji nam je otkrio da su tadašnja politička situacija, pozicija zemlje i naši ljudi iz inostranstva umnogome doprineli stvaranju novih platnih navika.
„Početkom osamdesetih godina naši radnici u inostranstvu rado se vraćaju u domovinu gde troše velike količine, za ono vreme, stranih valuta. Jugoslavija je u to vreme predvodnica bloka nesvrstanih što je čini veoma zanimljivom za strane turiste, pa u takvom okruženju Visa uvodi debitnu karticu u saradnji sa Jugobankom 1983. godine, koja je i prva debitna kartica na ovim prostorima“, navodi Miljković.
Yugo “pogurao” kartice
Uvođenje Visa debitnih platnih kartica trajalo je čak četiri godine. Ovaj proces je podrazumevao obuku bankara i službenika, ali i uspostavljanje savremenih računarskih sistema. Da bi debitne kartice uopšte mogle da funkcionišu, prešlo se prvo na sistem isplate plata preko tekućeg računa.
„Jedna od banaka u sistemu Jugobanke, Autobanka, poslovala je sa zaposlenima Crvene zastave, najvećeg proizvođača automobila u Jugoslaviji, i to baš u trenutku kad je čuveni Yugo nastupio na američkom tržištu. Isplata ličnih dohodaka zaposlenih preko tekućeg računa uspostavljena je početkom 1985. godine, kao neka vrsta „probnog balona“ za širenje sistema na teritoriji čitave Jugoslavije“, objašnjava Miljković.
Tako je čuveni Yugo, sasvim neočekivano zapravo „pogurao“ prihvatanje ne samo Visa debitnih kartica u tadašnjoj državi, nego i razvoj novog platnog sistema čitavog regiona, koji se širio od Beograda nadalje, do drugih država bivše zemlje.
Visa i Vučko
U vreme uvođenja Visa kartice u Jugoslaviji i Srbiji, fokus je stavljen na to da turisti ostvare što veću potrošnju, koji su tokom godišnjih odmora, ali i raznih sportskih, političkih, stručnih i drugih sličnih manifestacija posećivali zemlju.
Jedan od značajnijih događaja koji će zauvek ostati zapamćen u popularizaciji platnih kartica je trenutak kada Jugobanka sponzoriše Zimske Olimpijske Igre u Sarajevu 1984, promovišući kartice u svom portfoliju. Taj trend je nastavljen i na drugim značajnim manifestacijama kao što je Univerzijada u Zagrebu 1987. godine, što se pokazalo kao najefikasniji način da se novi vid plaćanja približi širokoj publici.
Šurda i ekspanzija platnih kartica
U početku, kartice su se izdavale samo u većim gradovima i u određenim filijalama u Beogradu, gde je osoblje prošlo posebnu obuku. Ubrzo nakon uvođenja, a već do kraja osamdesetih godina počinje ekspanzija platnih kartica. Korisnici ih mahom upotrebljavaju u tadašnjim robnim kućama, specijalizovanim prodavnicama elektronske opreme i bele tehnike, za plaćanje hotela, avionskih karata, iznajmljivanje automobila ili podizanje ograničenih iznosa deviza u bankama u inostranstvu.
Da je kartica bila predmet žudnje i želje mnogih, govori scena iz serije „Vruć vetar“, kada legendarni Šurda zadivljeno gleda Boba koji plaća u restoranu karticom. Promocija kartica uz širenje prihvatne mreže, dovodi do blizu 200.000 korisnika početkom 1990-ih u Jugoslaviji.
Ipak, o pravoj masovnoj upotrebi platnih kartica u Srbiji može se govoriti posle 2000. godine, kada ih gotovo sve banke plasiraju i građanima i privredi, raste mreža bankomata ali i prodavnica koje omogućavaju ovaj način plaćanja. Nakon talasa masovnih prihvatanja platnih kartica Visa izdaje i prvu beskontaktnu (contactless) karticu 2007, a tri godine kasnije i prvu digitalnu karticu. Danas, Srbija ima skoro 11 miliona platnih kartica, koje se koriste na preko 120.000 POS terminala i sa preko 128 miliona transakcija samo u prvom tromesečju 2023, ali se uspešna priča nastavlja i dalje.
