Sveta tajna ispovesti postavljena je iznad profesionalne tajne i interesa da se pred sudom utvrdi istina, što je u suprotnosti sa prvim i osnovnim ciljem Zakonika o krivičnom postupku, da niko nevin ne bude osuđen.
Sveštenik, advokat i lekar dužni su da čuvaju profesionalnu tajnu čak i ako bi mogli da posvedoče o izvršenju krivičnog dela. Oni su zakonom isključeni od dužnosti svedočenja, ali zakon ne odgovara precizno na pitanje da li bi kažnjavanje pogrešno optuženog moglo biti sprečeno ukoliko bi jedini mogući dokaz njegove nevinosti bila izjava pravog krivca koji je ispovedio zločin svešteniku radi pokajanja i pričešća.
Naučna saradnica dr Gordana Nikolić govorila je o tome na naučnom skupu u Budvi, kada je bilo reči o savremenom državno-crkvenom pravu. Istakla je da je sveta tajna ispovesti najstrože čuvana, čak i onda kada se neko pokajao za učinjeno krivično delo. Međutim, izuzeci ipak postoje.
"Ukoliko se tajna otkrije u opštem interesu, ili u interesu drugog lica, koji je pretežniji od interesa čuvanja tajne, kako navodi član 141 stav 2 Krivičnog zakonika (KZ), tada se neće za neovlašćeno otkrivanje tajne kazniti advokat, lekar ili drugo lice. Profesionalnu tajnu je moguće otkriti i pozivanjem na krajnju nuždu u slučaju da su ispunjeni uslovi za njeno postojanje. Ovim normama materijalno zakonodavstvo dodatno štiti verske ispovednike i opšte interese koji su važniji od čuvanja tajne", objasnila je dr Gordana Nikolić.
Poznato je da je svaki građanin dužan da se odazove pozivu da svedoči na sudu, bilo da je očevidac ili ima posredne informacije o okolnostima krivičnog dela. Od dužnosti svedočenja oslobođeni su samo bračni i vanbračni partneri i najbliži srodnici okrivljenog, koje ZKP precizno određuje - svi krvni srodnici u pravoj liniji, a u pobočnoj liniji do trećeg stepena srodstva i srodnici po tazbini do drugog stepena, kao i usvojitelj i usvojenik okrivljenog.
Pored oslobođenja od dužnosti svedočenja, ZKP je posebno odredio i kategorije lica koja su od ove dužnosti isključena. Najpre, to je "lice koje bi svojim iskazom povredilo čuvanje tajnog podatka, dok nadležni organ, odnosno lice organa vlasti ne opozove tajnost podatka ili ga ne oslobodi te dužnosti”. U drugoj kategoriji su lica koja bi svojim iskazom povredila dužnost čuvanja profesionalne tajne, a to su, kako navodi zakon, verski ispovednik, advokat, lekar, babica i drugi, osim ako su oslobođeni te dužnosti posebnim propisom ili izjavom lica u čiju korist je ustanovljeno čuvanje tajne. Najzad, od dužnosti svedočenja je isključen i branilac, ali samo o onome što mu je okrivljeni kao svom braniocu poverio.
"Veliki je katalog lica čiji je osnov za isključenje od dužnosti svedočenja, mogućnost da svojim iskazom povrede dužnost čuvanja profesionalne tajne. Pored verskih ispovednika, advokata, lekara i babica, u ovu kategoriju ubrajaju se i vršioci funkcija drugih profesija, kao što su javni beležnik, poreski savetnik, bankarski službenik, socijalni radnik, apotekar. Važno je naglasiti da oni mogu svedočiti o nekim drugim saznanjima i činjenicama koje su predmet dokazivanja, ali ne o onim koje su saznali u vršenju profesionalne dužnosti", ističe dr Gordana Nikolić.
Kao izuzetak od oslobođenja dužnosti svedočenja, zakonodavac navodi mogućnost primene posebnog propisa ili izjave lica u čiju je korist ustanovljeno čuvanje tajne.
"To znači da verski ispovednici mogu da svedoče u slučaju kada ih od čuvanja svete tajne oslobodi onaj ko im je tajnu poverio, ili onda kada posebni propisi predviđaju mogućnost da profesionalna organizacija, u ovom slučaju crkva, oslobodi verskog ispovednika od dužnosti čuvanja profesionalne tajne", kaže dr Gordana Nikolić.
Verski ispovednik može izuzetno da svedoči ako mu to omogući poglavar crkve ili patrijarh, a takođe i ako to zahteva advokat okrivljenog u krivičnom postupku i sud odobri. Oba izuzetka predviđaju i zakonodavstva zemalja bivše Jugoslavije, osim Hrvatske, koja ne dozvoljava izuzetke, kao što je bio slučaj i sa našim ZKP-om iz 1976. godine.
Vrlo je osetljivo pitanje da li sveštenik može da spreči izvršenje krivičnog dela ako je tokom nečije ispovesti saznao da se ono tek priprema, mada je teško zamisliti da se neko iskreno pokajao za zločin koji će tek izvršiti, jer ga u tom slučaju verovatno neće ni učiniti, ili će možda silom prilika biti saučesnik. Tada je i verski ispovednik u riziku da bude krivično odgovoran. Ako ne prijavi takvu ispovest, potencijalno može biti osumnjičen za krivično delo pomoći učiniocu posle izvršenog krivičnog dela.
"Razmatranje odgovornosti verskog ispovednika bilo bi u ovom slučaju suvišno, budući da je za činjenje ovog dela potreban umišljaj. Ukoliko je lice nakon izvršenja krivičnog dela zatečeno na ispovedanju u crkvi, a da o tome na ispovedanju ne govori, verski ispovednik nije odgovoran za pomoć učiniocu posle izvršenog krivičnog dela, jer i ne zna da je delo učinjeno od strane lica koje se ispoveda. Čak i da se na ispovedanju lice kaje zbog izvršenog dela, radilo bi se o delu neprijavljivanja krivičnog dela i učinioca, od čijeg kažnjavanja su verski ispovednici oslobođeni", objasnila je dr Gordana Nikolić.
Zakonodavac bi trebalo da razmisli, dodaje sagovornica, da verske ispovednike svrsta u posebnu kategoriju lica koja su isključena od dužnosti svedočenja, a koja bi svojim iskazom povredila dužnost čuvanja svete tajne, a ne profesionalne, budući da verski ispovednici svoju dužnost ne obavljaju isključivo kao svoju profesiju, kao što je slučaj sa advokatima ili lekarima.
Ispovest se smatra najzaštićenijom i najstrože čuvanom tajnom, ali se postavlja pitanje da li je zakon dovoljno precizno regulisao odredbe koje se odnose na isključenje dužnosti svedočenja verskih ispovednika. Iako je reč o svetoj tajni, poznato je da se vernici, posebno uoči pričešća, ispovedaju veoma uopšteno, bez mnogo detalja. Da li se neko pokajao zbog zločina i šta je tačno ispričao u ispovesti, to znaju samo sveštenici.
Zakon o crkvama štiti verske ispovednike
Zakon o crkvama i verskim zajednicama takođe dodatno štiti verske ispovednike od dužnosti svedočenja tako što određuje da sveštenik ne može biti pozvan da svedoči o činjenicama i okolnostima koje je saznao prilikom ispovesti, kaže dr Gordana Nikolić.
"Sveta tajna ispovesti predstavlja zapravo pokajanje vernika i njegovo mirenje sa Bogom, proces očišćenja greha i ponovno krštenje, i samim tim se smatra najuzvišenijom, neprikosnovenom, nepovredivom i najzaštićenijom svetom tajnom. Ona se ne može po značaju i vrednosti porediti sa profesionalnom tajnom o kojoj odlučuju ljudi, a ne Bog”, navodi naša sagovornica. Smatra da bi među zatvorenicima trebalo sprovesti anonimnu anketu sa pitanjem da li se kaju i da li bi ponovo učinili krivično delo.
Bonus video:
(Politika,.Mondo)
