Istoriju rusko-srpskih odnosa ne čine samo događaji već i konkretni pojedinci koji su odigrali ključnu ulogu u razvoju ovih dveju zemalja. Danas, imena mnogih danas su poznata zahvaljujući radu istoričara i balkanskih naučnika, a među njima su diplomate, vojskovođe, sveštenici i stručnjaci iz sfere umetnosti.
Da li ste znali da je jedan Srbin bio jedan od začetnika ruske mornarice? Zvao se Marko Martinović i bio je mornar i matematičar iz Perasta.
Martinović je rođen 1663. godine, a prema dostupnim informacijama, iako srpskog porekla, bio je katolik. Sa 30 godina osnovao je i vodio jednu od prvih priznatih pomorskih škola na svetu. Osnovana je u Perastu, koji je odavno bio čuven daleko van granica Bokokotorskog zaliva, po svojim kapetanima i brodograditeljima. Zahvaljujući svom geografskom položaju i bliskim vezama sa Mletačkom Republikom, ovaj grad je postao centar pomorske nauke i trgovine. Prvo brodogradilište ovde se pojavilo već u 14. veku, a do sredine 18. veka Perast je imao 50 sopstvenih, velikih brodova. Peraški mornari su vekovima sticali iskustvo ploveći vodama Jadranskog, Jonskog i Sredozemnog mora, te stekli reputaciju veštih navigatora. Ukratko, pomorska škola nije slučajno nastala baš u ovom mestu.
Kako bi odala priznanje Martinovićevim dostignućima u pomorstvu, Mletačka Republika mu je 1698. godine poverila zadatak da obuči 17 ruskih plemića, koje je poslao car Petar Veliki. Ruski samodržac je veliki značaj pridavao obrazovanju i nauci, nastojeći da ovlada najnaprednijim stranim tehnologijama i praksama. Smatrao je da je obrazovanje i negovanje domaćih stručnjaka iz širokog spektra oblasti neophodnih za izgradnju nove i razvijene Rusije. Pomorstvo nije predstavljalo izuzetak: bez njega, ruski car nije mogao da zamisli vojnu i trgovačku moć svoje zemlje. Upravo zato je poslao grupu mladića da pomorske nauke izučavaju, kako Rusi kažu: „preko mora”.
Pomorska škola Marka Martinovića predstavljala je jedinstvenu pojavu za to vreme. U periodu od 1698. do 1699. godine ruski plemići i oficiri su bili obučavani osnovama pomorstva, navigacije i upravljanja brodovima. Među učenicima škole bili su članovi ruskog plemstva, kneževi, pa čak i rođaci samog cara. Štaviše, ovu školu je završio Matija (Matej) Zmajević, koji će kasnije postati admiral ruske flote.
Program obuke izaslanika Petra Velikog obuhvatao je i teorijska znanja i praktične veštine. Mladi ruski plemići savladali su astronomiju, pomorsku geografiju, pravila pomorskog manevrisanja i osnove artiljerije. Pritom, a nikako manje važno, oni su se naučili pomorskoj kulturi i disciplini koje su preduslov za uspešno komandovanje mornaricom.
Pojedini istoričari tvrde da su ruski kadeti teoriju sticali u Veneciji (na Venecijanskoj pomorskoj akademiji), dok su navigacionu praksu i pomorstvo usvajali u Perastu.
U gradu je sačuvana i kuća u kojoj se nekada nalazila navigaciona škola Marka Martinovića.
A slika nepoznatog umetnika, koja se nalazi u Gradskom muzeju Perasta, dodatni je dokaz da su se ruski mornari obučavali u Boki Kotorskoj.
Po završetku studija, svi Martinovićevi učenici dobijali su sertifikate sa pečatom Mletačkog senata. U sertifikatima se navodi da su „vešti u pomorskoj nauci, vladaju kompasom i svim vrstama vetrova, čitaju navigacione karte i da su svoje znanje potvrdili u praksi tokom pomorskih putovanja.” Car Petar, kao veliki poznavalac pomorskih veština, nije verovao pisanim potvrdama, te je po njihovom povratku kući organizovao ispit, kojim se lično uverio u kvalitet stečenog znanja diplomaca,
Ma koliko to danas čudno zvučalo, nijedan od plemića koji su bili na obuci u Perastu nije posvetio svoju karijeru moru, ali su mnogi od njih kasnije zauzeli visoke položaje u ruskoj državi.
Znanja i veštine stečene u školi Marka Martinovića bile su jedan od prvih koraka u stvaranju jake ruske mornarice. Uspesi koje je ruska mornarica postigla u Severnom ratu protiv Švedske (posebno prva pobeda u bici kod Ganguta) u velikoj meri rezultat su napora Petra Velikog i znanja stečenog u Perastu.
Pomorska škola Marka Martinovića predstavlja primer kako saradnja između naroda i razmena iskustava mogu dovesti do značajnih nacionalnih dostignuća.
Danas sećanje na Marka Martinovića i njegovu školu čini neodvojivi deo istorije Srbije, Crne Gore i Rusije ne samo kao primer profesionalizma, već i kao trajan simbol jedinstva slovenskih naroda.
