Komemorativnim svečanostima u Marseju je danas obeležena 80-godišnjica od tragične pogibije Aleksandra I Karađorđevića i Luja Bartua, ministra spoljnih poslova, saopštio je Beli dvor.
Komemorativnim svečanostima prisustvovala je zvanična delegacija Srbije predvođena Radoslavom Pavlovićem, savetnikom predsednika Srbije, kao i princ Aleksandar II i princeza Katarina, u pratnji predsedavajućeg Krunskog saveta Dragomira Acovića.
Princ Aleksandar II bio je gost francuske Vlade, a njegov domaćin bio je Arlem Dezir, sekretar za evropske poslove u Ministarstvu spoljnih poslova.
Političku istoriju Srbije, a potom i Jugoslavije, prve polovine 20. veka beležio je svojim nesebičnim pregnućem regent, a potom i kralj, Aleksandar Karađorđević", rekao je Aleksandar II Karađorđević.
"Preuzevši odgovornost za sudbinu Srbije u samo predvečerje Velikog rata, kralj Aleksandar je nepogrešivo upravljao njenom sudbinom tokom četiri godine borbi, stradanja i egzila i odlučno doprineo da se nova zajednička država zasniva, pre svega, na političkim tradicijama i dostignućima srpske demokratije", dodao je on.
U saopštenju se navodi da je princa Aleksandra u Marseju dočekao veliki broj Srba koji živi u Francuskoj, ali i veliki broj francuskih državljana koji i dalje neguju prijateljstvo između naših dveju zemalja i čuvaju sećanje na ubijenog Kralja Aleksandra I.
USTAŠE UBILE TVORCA JUGOSLAVIJE
Pre osam decenija, 9. oktobra 1934. u Marselju, Francuska, ubijen je kralj Jugoslavije Aleksandar Prvi Karađorđević, tvorac jugoslovenske države.
Atentat u kojem je ubijen i šef francuske diplomatije, član francuske "akademije besmrtnih" Luj Bartu, izveli su hrvatski teroristi ustaše i pripadnici probugarske organizacije VMRO (Vnatrešna Makedonska Revolucionerna Organizacija), uz nesumnjivu podršku Musolinijeve Italije.
Dalja pozadina ovog zločina nije nikada potpuno rasvetljena, i postoji više čak oprečnih teorija.
Neposredni izvršilac je bio pripadnik VMRO Vlado (Veličko) Georgijev Kerin, s nadimkom Černozemski uz pomoć trojice pripadnika ustaškog pokreta.
Aleksandar je rođen 16. decembra 1888. godine u Cetinju, kao drugo dete kneza Petra Karađorđevića, potonjeg kralja Srbije i Kraljevine SHS, i Zorke Petrović Njegoš. Školovao se u Ženevi, u vojnoj školi u Petrogradu, Rusija, a potom u Beogradu.
Pošto u se Karađorđevići vratili na presto Srbije posle Majkog prevrata 1903. Aleksandar Karađorđević postao je prestolonaslednik 1909. nakon što se njegov stariji brat Djorđe povukao.
Uoči Prvog svetskog rata 1914. godine, postao je regent, otuda, vodio je državu i vojsku u sudbonosnim danima Prvog svetskog rata. I prethodno, tokom balkanskih ratova, kao zapovednik Prve armije, što je krunisano pobedama Srba na Kumanovu i Bitolju, u Prvom balkanskom ratu 1912. godine, i na Bregalnici 1913. u Drugom balkanskom ratu.
U Prvom svetskom ratu bio je, kao regent, vrhovni komandant Srpske vojske koju je pobedonosno vodio se do proboja Solunskog fronta, konačne pobede, i proglašenja nove zajedničke države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, 1. decembra 1918.
Posle smrti oca kralja Petra 1921. godine, postao je vladar Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Iduće godine oženio se ruminkom princezom Marijom Hoencolern. Aleksandar i Marija imali su tri sina Petra, Tomislava i Andreja.
Bio je jedan od tvoraca Male Antante, regionalnog vojnog saveza između Čehoslovačke, Rumunije i Kraljevine SHS, odnosno Jugoslavije.
U spoljnoj politici, oslanjao se na savez s Francuskom, i osim Male Antantne bio je tvorac i Balkanskog pakta. Jedna od ključnih postavki njegove politike bila je "Balkan - balkanskim narodima", s tezom da je to jedni način da se stvori zona mira i stabilnosti.
Pošto se dogodio tragični atentat juna 1928. u Narodnoj skupštini Kraljevine SHS, kada je poslanik vladajuće Radikalne stranke Puniša Račić pucao na poslanike HSS-a, pri čemu su u krajnjem trojica smrtno stradala, Kralj Aleksandar je, kako bi stabilizovao prilike u zemlji, januara 1929. uveo ličnu vladu.
Oktobra te godine i zvaničan naziv zemlje namesto Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca posto je Kraljevina Jugoslavija. Osnova koncepcije "šestog januara" dakle lične vlade Kralja Aleksandra, bilo je najdoslednije sprovođenje politike integralnog jugoslovenstva, pri čemu više nisu tolerisane nikakve separatne tendencije, ili naglašavanje ma kakve regionalne, plemenske (odnosno nacionalne) ili verske posebnosti u odnosnu na celinu drzave ili jugoslovenske nacije.
Godine 1931. pošto su se prilike u zemlji najvećim delom stabilizovale uveden je novi Ustav Kraljevine Jugoslavije, kojim je ustanovljen dvodomni predstavnički sistem, a zemlja je time vraćena parlamentarizmu.
Atentatu na Kralja Aleksandra u Marselju prethodila su dva pokušaja, prvi 1921. godine, u Beogradu koji su organizovali komunisti, atentator je bio Spasoje Stejić. Dok su pokušaj atentata na kralja Aleksandra pripadnici hrvatskog ustaškog pokreta, izveli 17. decembra 1933. godine, u Zagrebu. Ustaše Petar Oreb i Ivan Herničić uhapšeni su potom i osuđeni, kao i prethodno komunista Stejić.
Oktobra 1934. Kralj Aleksandar Karađorđević došao je u Francusku u zvaničnu državnu posetu. Na ulicama Marselja dočekalo ga oko 100.000 ljudi. Atentator Černozemski je, glumeći oduševljenje skandirao kralju na francuskom, a potom je iz buketa kojim je mahao izvadio revolver i ispalio više hitaca.
Smrtno ranjeni Kralj Aleksandar ubrzo je izdahnuo, nekoliko sati potom preminuo je i ministar Lui Bartu, dok je ranjeni general Žozef Žorž preživeo. Kako je tadašnja štampa pisala poslednje reči koje je Kralj Aleksandar izgovorio bile su: "Cuvajte mi Jugoslaviju".
Masa je linčovala atentatora kojeg je policija prethodno uspela da rani, i on je ubrzo preminuo. Francuska policija je uhapsila trojicu zaverenika-atentatora Zvonimira Pospišila, Ivu Rajića i Miju Kralja, hrvatske ustaše. Francuski sud osudio ih je na doživotnu robiju.
Benito Musolini, italijanski fašistički lider koji je imao teritorijalne aspiracije na delove Jugoslavije odbio je da izruči inspiratore zločina ustaške prvake Antu Pavelića i Eugena Didu Kvaternika, koji je bio rukovodilac grupe koja je izvršila atentat. Izvesno vreme italijanske vlasti su ih držale zatočene.
Po opštoj oceni tvorac jugoslovenske države bio je iskreno ožaljen sirom Jugoslavije. Stotine hiljada ljudi odalo je počast ubijenom vladaru celom dužinom rute, počev od Splita, pa duž železničkih trasa od Splita preko Zagreba do Beograda.
Kralj Aleksandar sahranjen je 18. oktobra u porodičnoj grobnici Karađorđevića na Oplencu, uz pripadajuće najviše državne i vojne počasti, i prišutvo predstavnika gotovo svih evropskih država, dvorova i vlada, uključujući i ratne protivnike.
Pošto je najstariji sin Kralja Aleksandra Petar II bio maloletan, vlast je preuzelo tročlano namesništvo, koje su činili knez Pavle Karađorđević, dr Ivo Perović i dr Radenko Stanković.
Namesništvo je zbačeno s vlasti Vojnim udarom 27. marta 1941. godine, a ubrzo potom usledio je napad nacističke Nemačke na Kraljevinu Jugoslaviju. U napadu su učestvovale osim Nemačke i Italija, Bugarska, Mađarska.
