Bitka na Neretvi ili Bitka za ranjenike bila je bitka za spas više od 4.000 ranjenika koju su vodile i dobile partizanske jedinice protiv udruženih nemačkih, italijanskih, ustaških i četničkih snaga u februaru i martu 1943. godine.
Nazvana je i najhumanijom bitkom koja je vođena na prostorima bivše Jugoslavije, a taktika i strategija ove bitke i danas se proučava na vojnim akademijama.
Tokom bitke srušeno je pet mostova, jedan kod Ostrožca, jedan na ušću rijeke Rame u Neretvu, dva mosta kod Drežnice i peti u Jablanici.
"Bitka na Neretvi" je naziv i jednog od najspektakularnijih i dotad najgledanijih partizanskih filmova koji je bio nominovan i za Oskara.
Muzej "Bitka za ranjenike na Neretvi" Jablanica i sada čuva podsetnike na ovu veliku bitku.
Otvoren je davne 1978. godine, a otvorio ga je tadašnji predsjednik Jugoslavije Josip Broz Tito pred 100.000 ljudi u Jablanici. To je bio najveći skup koji je Jablanica pamti, a posvećen je jednoj od najhumanijih bitaka.
Bitka na Neretvi
Partizanske jedinice, ranjenici i narod našli su se krajem februara 1943. godine u potpunom okruženju u dolini reke Neretve i prozorske kotline.
O poznato boju, mostu u Jablanici, ali i Muzeju koji i danas čuva uspomenu na ovu bitku za govori Ćamil Cero, muzejski savetnik i direktor muzeja.
"Komadant partizanskih snaga Josip Broz Tito je, u tim teškim trenucima po partizane i ranjenike, naredio rušenje mostova. Srušena su četiri mosta na reci Neretvi i jedan na reci Rami. Nemački komadanti su tada bili ubeđeni da partizani i ranjenici neće krenuti na istok preko reke Neretve, već na sever, u dolinu reke Vrbas. Iz tog razloga, naredili su koncentraciju svojih snaga u dolini reke Vrbas. Međutim, proboj iz obruča partizani nisu izveli u tom pravcu, kako su očekivali nemački komadanti nego je izveden preko reke Neretve u Jablanici", ispričao je Cero.
Proboj preko Neretve u mnogo čemu je jedinstvena pojava u istoriji ratovanja, jer je razbijeno jako okruženje unutrašnjom snagom opkoljene vojske, izmučene borbama i bez pomoći spolja. Originalnom varkom je zavaran i nadmudren tako iskusan protivnik.
"Ovde su vođene završne borbe. Ova velika bitka odigrala se u januaru, februaru i martu 1943. godine. Nemci, Italijani, ustaše i četnici su hteli da unište partizanske snage koje su bile u zapadnim krajevima tadašnje države, jedan deo Bosne i jedan deo Hrvatske. To je bila bihaćka republika. Oni su preduzeli veliku ofanzivu, to će biti četvrta ofanziva ili operacija "Weiss", kako su je Nemci nazvali. Kada je ofanziva počela Josip Broz Tito, komandant partizanskih snaga, znao je da partizani slabo naoružani neće moći odbraniti tu veliku slobodnu teritoriju. Zato je naredio svojim jedinicama da ne ulaze u frontalnu borbu sa daleko nadmoćnijim neprijateljem već da se partizanskim načinom ratovanja, napadom na bokove i pozadinu pokuša da zadrži neprijatelj", istakao je Cero.
Iako je zima, iako je januar, kako kaže, na toj slobodnoj teritoriji postojala su četiri velika bolnička centra u kojima je bilo smešteno više od 3.500 ranjenih i bolesnih partizana.
"Iako je bila zima Tito i njegovi komandanti su naredili da ranjenici krenu prema Neretvi. Izdao je čuvenu zapovest: ‘Ranjenike ne smemo ostaviti’. Kretaće se više od 3.000 ranjenika, oko 80.000 naroda, glavna operativna grupa prema prozorskoj kotlini. Polovinom februara došli su do Prozora. Prvi napad na Prozor nije uspeo. Tada je Tito izdao zapovest: ‘Prozor noćas mora pasti’. Sledeće noći partizani sa još većim snagama napadaju i oslobađaju Prozor", ispričao je Cero.
Zatim je nakon tri dana i tri noći oslobođena i Jablanica, 22. februara, datum koji se danas slavi kao Dan opštine Jablanica.
"Pravac partizanskih snaga trebao je da bude Prozor-Jablanica-Konjic. Međutim, partizanske snage tada nisu uspele da oslobode Konjic. Tada će se situacija iskomplikovati. Bilo je oko 4.000 ranjenika i harao je tifus. Broj obolelih je stalno rastao. 4.000 ranjenika, 20.000 parizana u dolini reke Rame i Neretve u okruženju. Potpuno okruženje. Iz pravca Sarajeva napadaće jake nemačke snage, iz pravca Mostara italijanske, s leve obale Neretve četnici Draže Mihajlovića, a iz pravca Bugojna Nemci i ustaše. To je bila bezizlazna situacija, ali Tito i njegovi komandanti su pronašli rešenje tako što je Tito naredio da se sruše svi mostovi na reci Neretvi. To je bila varka. Zato se taktika i strategija ove bitke poučava na vojnim akademijama. Srušeno je pet mostova, jedan kod Ostrožca, jedan na ušću reke Rame u Neretvu, dva mosta kod Drežnice i peti u Jablanici", istakao je Cero.
Most u Jablanici kojeg su srušili partizani pravila je Austrougarska kada je došla u Bosnu 1888. godine, a srušen je u zoru 3. marta 1943. Kada su srušeni mostovi Tito je naredio pregrupisavanje na sever, 40 kilometara od Jablanice.
"Od 3. marta do 5. marta su partizanske brigade izvele čuveni protivudar kod Donjeg Vakufa i potisnule Nemce i ustaše u dolinu reke Vrbas. Nedugo nakon rušenja naređeno je da se pravi drveni improvizovani most, na istom mestu gde je srušen prvi. Uz pomoć tog mosta ranjenici su prelazili na drugu stranu grada", ispričao je Cero.
Nemcima je, kako kaže, javljeno da se ovde vrši prelaz i nemačke trupe su krenule prema Jablanici.
"Dolaze sa kašnjenjem od dva dana. Nemačke trupe 17. marta ulaze u Jablanicu i nisu zatekli nijednog partizana niti ranjenika. Zatekli su spaljen drveni most. Kada su partizani prešli naređeno je da se spali drveni most, topove, kamione koje su partizani bacili u Neretvu. Ranjenici su spaseni. Oko Tjentišta se ponovo stvara slobodna teritorija ali će ubrzo, te 1943. godine uslediti nova ofanziva - Bitka na Sutjesci", ispričao je Cero.
Nakon što su Nemci došli u Jablanicu shvatili su da im treba pruga i most te se odlučuju na izgradnju novog koji je izgrađen za samo pola godine.
Muzej u Jablanici za deset godina posjetilo više od tri miliona turista
"Nemci prave most koji sada vidite. Nemačke trupe su za pola godine napravile ovaj most. Preko njega je išla pruga do 1966. godine. To je bio uski kolosek i popularni voz 'Ćira'. Napravljena je nova pruga i tada se pokrenula inicijativa za snimanje filma 'Bitka na Neretvi' Veljka Bulajića. Film je sniman dve godine i bio je najskuplji film na prostoru bivše Jugoslavije. Plakat za film je uradio Pablo Picasso i ovaj most je srušen 1968. za vreme snimanja filma. Preko ovog mosta se moglo preći do jeseni 1991. godine. Hiljade ljudi je prelazilo. Od '78. godine, kada je otvoren muzej, do '88. godine, dakle, za deset godina, muzej je posetilo više od tri miliona posetilaca", ispričao je Cero.
Dakle, na godišnjem nivou oko 300.000 posetilaca.
Važno je pomenuti, kako je kazao, da je most srušen za potrebe filma, ali da su za scene u filmu ipak, korišćene makete koju su morali napraviti jer nisu mogli koristiti snimljene kadrove rušenja pravog mosta.
Obnova mosta sledeće godine
"Međutim, 1991. godine nabujala Neretva je odnela most. Već tada je uprava muzeja radila na tome da se vrati most. Međutim, došao je rat u BiH, aktivnosti su stale i evo više od 20 godina vodi se ta 'borba'. Sada su pri kraju te aktivnosti. Urađen je glavni projekat i Elektroprivreda BiH bi trebala da radi na obnovi mosta sledeće godine. Svako će imati koristi od obnovljenog mosta, ugostiteljstvo, trgovina i sama opština Jablanica. Veliki je značaj", istakao je Cero.
Ponovo će mnogobrojni posetioci moći da prelaze preko mosta. Zbog uništenog mosta, uništene postavke Bitke na Neretvi broj posetilaca je posle rata mnogo manji.
Izložba ponovo obnovljena i broj posjetilaca sada raste iz godine u godinu
I izložba poznate Bitke u Muzeju u Jablanici obnovljena je u posleratnim godinama, a zahvaljući tome broj posetilaca ponovo raste iz godine u godinu.
"On se kreće oko 20.000 ali kada se obnovi most tada ne samo u Jablanici nego sigurno i regionu taj broj rasti. Turistima je najinteresantniji most. Most je simbol Bitke na Neretvi. Najveća poseta je iz BiH, imamo mnogo i đaka, ali imamo posetioce i iz drugih država, Slovenaca, kao i iz Turske", naglasio je Cero.
"Naš cilj je da posetioci koji ponovo dolaze vide i izložbu Bitke na Neretvi, ali i etnografski deo", dodao je Cero.
