Srbija u utorak, 20. oktobra, slavi 65. godišnjicu oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu, a proslavu će uveličati prisustvo delegacije državnog vrha Rusije, koju predvodi predsednik Dimitrij Medvedev.

Poseta ruskog predsednika planirana je za taj veliki jubilej budući da su ofanzivu za oslobođenje Beograda zajedno vodile Narodno -oslobodilačka Vojske Jugoslavije (NOVJ) i sovjetska Crvena armija.

Beogradska operacija, predstavlja jednu od najvećih i najznačajnijih bitaka na Balkanu u Drugom svetskom ratu; a vođena je od 11. do 22. oktobra 1944. godine i u njoj je poginulo 20.000 ljudi.

Od toga je poginulo 15.000 pripadnika nemačkih okupacionih snaga, dok je blizu 9.000 zarobljeno. Prva armijska grupa NOVJ imala je oko 3.000 poginulih i 4.000 ranjenih, a Četvrti korpus Crvene armije izgubio je 960 vojnika i oficira.

Dogovor o zajedničkoj ofanzivi sa Rusima, postigao je vrhovni komandant NOVJ Josip Broz Tito kada je shvatio da nema ništa od britanskog iskrcavanja na Jadranu i da u zemlju treba da uđe Crvena armija koja je nezaustavljivo napredovala na svim frontovima.

U tajnosti, bez znanja Britanaca, Tito je u noći između 18. i 19. septembra odleteo u Rumuniju, a zatim i u Moskvu gde je 21. septembra sklopio dogovor sa Staljinom o zajedničkim operacijama u Jugoslaviji.

Tito je od Rusa dobio svu logističku i materijalnu pomoć, a zamisao o beogradskoj operaciji izložio je sovjetskim generalima Trećeg ukrajinskog fronta, dok je sa načelnikom štaba, generalom Sergejom Semjonovičem Birjuzovim sačinio detaljan plan ofanzive.

Kada je Crvena armija 6. septembra 1944. porazila Rumuniju i Bugarsku i izbila na jugoslovensku granicu, istovremeno je osam partizanskih divizija napredovalo iz Sandžaka preko zapadne i centralne Srbije ka severu i Beogradu.

Pripadnici NOVJ i Crvene armije iz sastava Trećeg ukrajinskog fronta sreli su se 11. oktobra ujutru na levoj obali Morave i zajednički krenuli u bitku za Beograd, koja je vođena u tri etape.

U borbama su učestovali Prva armijska grupa NOVJ kojom je komadovao general Peko Dapčević i 12. udarni korpus sa generalom Danilom Lekićem na čelu, dok su snage "Crvene armije" bile pod komadom generala Vladimir Ivanoviča Ždanova.

Oko 80.000 pripadnika naše i sovjetske armije vodilo je 11 dana teške borbe sa oko 55.000 pripadnika nemačke armijske grupe "Šumadija" kojom je komandovao general Hans Felber.

U uvodnim borbama do 14. oktobra jedinice NOVJ savladale su otpor Nemaca na prilazima Beogradu i izbile na periferiju grada.

Osvojile su dobro utvrđeni Obrenovac i produžile ka Beogradu, do Žarkova i Čukarice. S druge strane, jugoslovenske snage i Rusi zajednički su oslobodili Topolu i Mladenovac, da bi u noći između 13. i 14. oktobra zauzeli Avalu, poslednje nemačko spoljno uporište.

Ofanziva za oslobađanje samog grada, koji je iznutra bio miniran, započela je 14. oktobra i do kraja su vođene teške ulične borbe.

Nemačke snage nastojale su grčevito da se održe, pošto je nemačka komanda odlučila da Srbiju i Beograd brani po svaku cenu radi izvlačenja oko 300.000 vojnika Armije "E" iz Grčke.

Prvog dana i tokom noći u žestokim borbama zauzeti su Banjički vis, Dedinje i Topčider, a oslobodioci su stigli do samog centra. Istovremeno je 15. oktobra sprečen pokušaj prodora nemačkih pojačanja iz Požarevca da uđu u Beograd.

Uveče narednog dana, stigli su do zgrade Narodnog pozorišta i ugla ulica Kralja Milana i Kneza Miloša; 17. oktobra zauzeta je Igumanova palata, a sutradan i samo Narodno pozorište.

Poslednja etapa oslobađanja grada, počela je 18. oktobra, kada je uništeno nekoliko hiljada nemačkih vojnika na području Avale i kod Vrčina. U samom gradu posebno krvave borbe vođene su 19. oktobra kod Železničkog muzeja i hotela "Moskva".

Tog dana oslobođene su i zgrade Uprave grada, Ministarstvo saobraćaja i Železnička stanica, a preostale nemačke jedinice sabijene su na Kalemegdan i usko područje oko Savskog mosta.

U noći između 19. i 20. avgusta počinje njihovo povlačenje preko Save, dok oslobodioci zauzimaju oko dva sata ujutro Kalemegdan, a oko osam časova i sam most i prave mostobran na levoj obali Save.

Posle neuspelog pokušaja protivnapada kod Zemuna i na Bežanijskoj kosi, Nemci se 22. oktobra povlače prema Rumi.

U borbama za Beograd, oslobodiocima su masovnu podršu pružali njegovi stanovnici, a mnogi od njih stupali su u brigade NOVJ koje su oteli od Nemaca, dok su organizovane grupe otpora od rušenja spasile vodovodnu centralu na Belim vodoma, zgradu Radio Beograda, Telefonsku centralu u Palmotoićevoj…

Jedna od tih grupa u ulici Vuka Karadžića obrazovala je bolnicu za borce NOVJ i "Crvene armije", a organizovano je i otimanje oružja po gradu i sanitetskog materijala po magacinima.

Beogradskom operacijom okončana je 1.287 dana duga nemačka okupacija, stvorena velika oslobođena teritorija i onemogućeno povlačenje grupe "E" nemačke armije iz Grčke najkraćim pravcem, što je bilo od velikog značaja za dalje borbe u Jugoslaviji, ali i južno krilo "Crvene armije" u daljim operacijama za slom Vermahta.

Na Groblju oslobodilaca Beograda počiva 961 borac Crvene armije i 2.994 pripadnika NOVJ, od toga većina (2.092) u zajedničkoj grobnici.

Ruski generali Ždanov i Birjuzov, koji su učestvovali u oslobađanju Beograda, nisu izginuli u borbi ali su, nažalost, u njemu ostavili život.

Poginuli su 20. oktobra 1964. godine kada je, po kišnom i maglovitom vremenu, njihov avion udario u Avalu prilikom dolaska na proslavu godišnjice oslobođenja našeg glavnog grada.

(Tanjug)