Mala crkva u Sremskoj Mitrovici ima neverovatnu istoriju, potiče iz 16. veka, a u popisu iz 1729. opisuje se kao starodrevna. Njen ikonostast je oslikao slikar Teodor Kračun, a ikone predstavljaju biser srpskog baroknog slikarstva.
Crkva je posvećenja Svetom prvomučeniku i arhiđakonu Stefanu, a tokom 20. veka je izgubila svoj bogoslužbeni status i pretvorena je u Muzej crkvene umetnosti, a razlog tome je bilo veliko razaranje fruškogorskih manastira (Fruška gora je srpska Sveta gora). Fašisti i ustaše su mnoge manastire sravnili sa zemljom, sakralne predmete pokrali, a kako bi se nakon rata preostalo spasilo, angažovali su se viđeni intelektualci iz Sremske Mitrovice, pre svih arhitekte Branko Vasilić, prvi direktor Muzeja Srema i Irina Nepokojčicka, ruska emingrantkinja.
“S obzirom da je posle Drugog svetskog rata, Mala crkva je izgubila svoj bogoslužbeni karakter, ona je pretvorena u Muzej crkvene umetnosti i faktički su tu bile pohranjene najznačajnije dragocenosti koje su sakupljene iz razrušenih fruškogorskih pravoslavnih manastira. Vremenom kako su se i političke prilike menjale i kako se i kako je državna politika krenula u jednom drugačijem pravcu, shvatila se potreba da Mala crkva oživi kao sakralni objekat i da joj se vrati osnovna namena. Tako da ona ponovo dobija tu svoju versku, religioznu, duhovnu funkciju i služi toj svojoj prvobitnoj nameni, a vredne ikone i bogoslužbeni predmeti, spaseni iz razorenih fruškogorskih svetinja, se danas čuvaju što u Muzeju Srema, što u obnovljenim manastirima”, kažala je za Sremska Mitrovica živi, Tatjana Jesretić, istoričarka umetnosti Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Sremskoj Mitrovici.
MUZEJ CRKVENE UMETNOSTI U SREMSKOJ MITROVICI: Biser srpskog baroka u Maloj crkvi - potiče čak iz 18. veka
Ovaj hram inače predstavlja verovatno najstariju građevinu moderne Sremske Mitrovice i potiče sa kraja 16. veka. Postoje razne priče koji ovu crkvu vezuju sa templarima, ali istina je da je ovo verovatno bila stambena građevina koja je vremenom počela da se služi kao sakralni objekat, gde je zvonik dodat u 18. veku. U popisu iz 1729. crkvu nazivaju starodrevnom, što znači da se za bogosluženje koristila već veliki niz godina. Ikonostas predstavlja biser srpskog slikarsta, čiji je autor Teodor Kračun, predstavnik srpskog baroka i urađen je 1775. godine. Pošto je stara i mala, Mitrovčani su je tako i nazvali, čak upotrebivši pleonazam - Mala crkvica, a iako nije saborni hram, zbog svoje lepote i važnosti, za velike praznike okuplja najveći broj vernika u ovom gradu.
