U utorak je preminuo prvi predsednik Ukrajine, čovek koji je pristao da potpiše da se njegova država odriče nuklearnog arsenala.
Pre 1991. Ukrajina je bila deo Sovjetskog Saveza i imala je sovjetsko nuklearno oružje na svojoj teritoriji. Dana 1. decembra 1991. Ukrajina, druga najmoćnija republika u Sovjetskom Savezu (SSSR), je velikom većinom glasala za nezavisnost, što je okončalo svaku realnu šansu da Sovjetski Savez ostane zajedno čak i u ograničenom obimu.
Više od 90 odsto biračkog tela izrazilo je podršku ukrajinskom proglašenju nezavisnosti, a za prvog predsednika zemlje izabrali su predsednika parlamenta Leonida Kravčuka, koji je danas preminuo u 89. godini. Na sastancima u Brestu u Belorusiji 8. decembra i u Alma Ati 21. decembra, lideri Belorusije, Rusije i Ukrajine su formalno raspustili Sovjetski Savez i formirali Zajednicu nezavisnih država (ZND).
Posle raspada Sovjetskog Saveza, Ukrajina je držala oko jedne trećine sovjetskog nuklearnog arsenala, trećeg po veličini u svetu u to vreme, kao i značajna sredstva za njegovo projektovanje i proizvodnju. Na teritoriji Ukrajine ostalo je 130 interkontinentalnih balističkih raketa (ICBM) UR-100N sa po šest bojevih glava, 46 interkontinentalnih balističkih raketa UR-100N, 46 interkontinentalnih balističkih raketa RT-23 Molodec sa po deset bojevih glava, kao i 33 teška bombardera, ukupno oko 1.700 bojevih glava. Formalno, ovo oružje je kontrolisala Zajednica nezavisnih država.
Međutim, Kravčuk je 1992. potpisao Lisabonski protokol kojim se obavezao da će odustati od ukrajinskog nuklearnog arsenala. Ukrajina je potom 1994. pristala da uništi oružje i da se pridruži Ugovoru o neširenju nuklearnog oružja (NPT).
Denuklearizacija Ukrajine
Godine 1993., teoretičar međunarodnih odnosa i profesor Univerziteta u Čikagu Džon Miršajmer objavio je članak u kojem je istakao njegovo predviđanje da će Ukrajina bez ikakvog nuklearnog oružja verovatno biti podvrgnuta agresiji Rusije, ali je to u to vreme bilo gledište uglavnom manjine.
Studija objavljena 2016. godine u časopisu "Vorld Afers" tvrdi da, po mišljenju autora, denuklearizacija Ukrajine nije bila "glupa greška" i da je nejasno kako bi Ukrajini bilo bolje kao nuklearnoj državi. U studiji su tvrdili da je nastojanje da Ukrajina postane nezavisna ušlo "u paketu" sa tim da se pretvori u enuklearnu državu. Prema mišljenju autora, Sjedinjene Države takođe ne bi napravile izuzetak u slučaju Ukrajine kada je u pitanju denuklearizacija postsovjetskih država kao što su i Belorusija i Kazahstan. Zastrašujuća snaga nuklearnog oružja u Ukrajini takođe je bila pod znakom pitanja, pošto je Ukrajina morala da potroši 12 do 18 meseci da uspostavi punu operativnu kontrolu nad nuklearnim arsenalom koji su ostavili Rusi.
ICBM su takođe imale domet od 5.000 - 10.000 kilometara (prvobitno ciljane na Sjedinjene Države), što je značilo da su mogle biti ponovo upotrebljene ali u pravcu Rusije. Krstareće rakete sa vazdušnim lansiranjem (ALCM) onesposobili su Rusi tokom raspada Sovjetskog Saveza, ali čak i da su ih Ukrajinci rekonfigurisali i osposobili da rade, malo je verovatno da bi imale efekat zastrašivanja. Da je Ukrajina odlučila da uspostavi punu operativnu kontrolu nad nuklearnim oružjem, suočila bi se sa sankcijama Zapada, a možda čak i sa povlačenjem diplomatskog priznanja od strane Sjedinjenih Država i drugih NATO saveznika. Ukrajina bi se takođe verovatno suočila i sa negativnom reakcijom Rusije.
Muka za Ukrajinu bi bila i zamena nuklearnog oružja kada mu istekne vek trajanja, pošto nisu imali program nuklearnog oružja. U zamenu za odustajanje od nuklearnog naoružanja, Ukrajina je dobila finansijsku kompenzaciju, kao i bezbednosna uveravanja Budimpeštanskog memoranduma.
Ruske snage su povukle nuklearno oružje i sisteme isporuke sa poluostrva Krim nakon raspada Sovjetskog Saveza, sredinom 1990-ih, sa izuzetkom nekih nuklearnih brodova i podmornica Crnomorske flote stacioniranih u skladu sa sporazumima sa Ukrajinom. Nakon aneksije 2014. godine, Ruska Federacija je ponovo rasporedila nuklearno oružje na poluostrvo, uključujući protivvazdušne rakete S-300, a kasnije bombardere Tu-22M3 Bekfajer i balističke rakete Iskander-M. Tokom 2020. godine zvaničnik ukrajinskog NSDC-a je izjavio da je Rusija radila na sovjetskom skladištu nuklearnog oružja Feodosija-13 u Krasnokamjanki (Kiziltaš) i da je dodala nove tunele bazi nuklearnih podmornica u Balaklavi.
U jeku najnovijih sukoba sa Rusijom koji su počeli u februaru ove godine, ukrajinski zvaničnici zahtevaju od NATO zemalja i Zapada da ih snabdevaju oružjem, a mnogi su istakli da bi sve bilo drugačije da su ostali nuklearna sila. Odnosno, da Rusija ne bi onda mogla "tako olako" da ih napadne. Američki predsednik Džo Bajden je potpisao novi zakon po kojem će Ukrajini moći da dostave sve vrste oružja sem jednog - nuklearnog.
(Mondo)
