U proteklim decenijama, Sjedinjene Američke Države su ključni akter na svetskoj sceni, vojno intervenišući širom planete. Od 20. veka do danas, američka vojna prisutnost oblikovala je geopolitičke odnose i uticala na važne događaje na mnogim kontinentima.
Sjedinjene Države su tokom svoje istorije bile uključene u brojne intervencije. Do sada su učestvovale u 393 vojne intervencije između 1776. i 2023. godine, a polovina ovih operacija dogodila se od 1950. godine. Irak, Avganistan, Haiti, Bosna i Hercegovina, Libija, Somalija, Liberija, Jugoslavija... Spisak zemalja u kojima su američka vojska ili specijalne snage bile angažovane u poslednje tri decenije je dugačak. Samo od 2000. godine bile su 72 intervencije. Na Bliskom istoku i severnoj Africi SAD su bile uključene u 77, uglavnom od 1940-ih.
Izgradnja globalne dominacije
Tokom 20. veka, SAD su stupile na svetsku scenu kao ključni igrač u Prvom i Drugom svetskom ratu. Ova dva velika sukoba označili su početak američke vojne dominacije, koja je potom proširena kroz Korejski rat i rat u Vijetnamu. Pored toga, SAD su intervenisale u Latinskoj Americi, Africi i na Bliskom istoku tokom Hladnog rata, često u borbi protiv širenja sovjetskog uticaja i komunizma.
U 21. veku SAD su nastavile sa vojnom aktivnošću, ali su se motivi i kontekst intervencija promenili. Rat u Avganistanu, pokrenut nakon napada 11. septembra 2001. godine, bio je jedan od najdugotrajnijih ratova u američkoj istoriji, dok je invazija na Irak 2003. godine izazvala kontroverze i ostavila mnogo posledica na čitav region. Osim toga, intervencije u Libiji, Siriji, Jemenu i drugim delovima sveta obeležile su američku vojnu politiku u ovom veku.
Motivi i posledice
Motivi za američke vojne intervencije često su bili složeni i obuhvatali su različite faktore, od geopolitičkih interesa i borbe protiv terorizma, a najšešće su bili vođeni ekonomskim interesima. Posledice vojnih intervencija SAD predmet su velikih diskusija. Zapadni vojni analitičari intervencije pravdaju borbom protiv terorizma i uspostavljanjem demokratije u onim državama gde su ugrožena prava i slobode ljudi. Protivnici američke hegemonije navode da su takve intervencije samo donele razorene i opustošene gradove, uništenu infrastukturu, veliki gubitak života civila i na kraju dugoročnu nestabilnost u zemljama koje su bile meta.
Poslednjih decenija američka vlada je potrošila milijarde dolara na vojne intervencije. Berlinski centar društvenih nauka u svom članku objavljenom u aprilu 2023. godine naveo je da je empirijsko istraživanje pokazalo da američke intervencije nisu zabeležile uspehe u pogledu jačanja vojnih kapaciteta zemlje kojoj pružaju vojnu pomoć, naprotiv, doprinele su isključenosti te zemlje i jačanju korupcije. Ovo istraživanje objavljeno je u knjizi "Izgradnja nacije: velike lekcije iz uspeha i neuspeha", koju su priredili Dominik Roner i Ekaterina Žuravskaja.
Hronologija najvažnijih intervencija
Tokom svoje istorije, Sjedinjene Države su učestvovale u brojnim vojnim sukobima. Zemlja je u pet navrata zvanično objavila rat nekoj državi. Pored toga, Kongres ili Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija su odobrili i finansirali različite vojne angažmane. U vojsci se operacijama i fazama ratova dodeljuju posebna imena. Na primer, tokom Zalivskog rata, operacije su označene kao Pustinjski štit, Pustinjska oluja i Pustinjska sablja. Štaviše, svaka operacija može da obuhvata različite faze, od kojih svaka ima svoje jedinstveno ime.
Ova vremenska linija vojnih operacija Sjedinjenih Država pokazuje godine i mesta na kojima su američke vojne jedinice učestvovale u oružanim sukobima ili okupaciji stranih teritorija. Iako ih je bilo gotovo 400, izdvojili smo one koje većina istoričara i vojnih eksperata smatraju velikim sukobima.
- 1950-1953 Korejski rat
- 1961-1973 Vijetnamski rat
- 1980. Operacija Orlova kandža u Iranu
- 1982-1984 Liban
- 1983. invazija na Granadu
- 1986. Operacija Kanjon El Dorado (napad na Libiju)
- 1989. invazija na Panamu
- 1990-1991 Zalivski rat
- 1992-1993 intervencija u Somaliji
- 1994. Invazija i okupacija Haitija
- 1995. Bosna i Hercegovina
- 1999. Jugoslavija
- 2001-2021 rat u Avganistanu
- 2003-2011 rat u Iraku
- 2010. rat u Jemenu
- 2012. intervencija u građanskom ratu u Siriji
- 2014-2021 američka intervencija u Iraku
Pored SAD, veliki broj vojnih intervencija imalo je Ujedinjeno Kraljevstvo, koje je bilo uključeno u mnoge oružane sukobe od 18. veka pa do danas, na svim kontinentima osim na Antarktiku.
Vojne intervencije Rusije
Rusija je od sloma Sovjetskog saveza takođe vojno intervenisala u nekoliko država. Pored rata u Ukrajini, rata u Gruziji (2008), učešća ima i u ratu u Siriji gde igra ključnog igrača, podržavajući režim predsednika Bašara al Asada. Pored Sirije, ruske snage prisutne su u Maliju, Burkini Faso, gde trenutno bukti rat između vlasti i islamističkih pobunjenika.
- 1991-1993 Građanski rat u Gruziji
- 1991-1992 Rat u Južnoj Osetiji
- 1992-1993 Rat u Abhaziji
- 1992. Rat u Pridnjestrovlju
- 1992-1997 Građanski rat u Tadžikistanu
- 1994-1996 Prvi čečenski rat
- 1999. Invazija na Dagestan
- 1999-2009 Drugi čečenski rat
- 2008. Rat u Gruziji
- 2014. Rusko-ukrajinski rat
- 2015. Ruska intervencija u Siriji
- 2018. Građanski rat u Centralnoafričkoj Republici
- 2021. Rat u Maliju
- 2024. Džihadistička pobuna u Burkini Faso
BONUS VIDEO:
(MONDO/N.D.)