Tokom četiri decenije vladavine Envera Hodže, Albanija je izgradila na stotine hiljada betonskih bunkera, čineći ovu malu balkansku zemlju jedinstvenom po ovom specifičnom arhitektonskom fenomenu. Hodža, vođa Komunističke partije Albanije, ostao je zapamćen ne samo po svojoj autoritarnoj vladavini, već i po dubokoj paranoji koja je dovela do masovne izgradnje bunkera širom zemlje.
Strah kao pokretač gradnje
Enver Hodža je bio duboko sumnjičav prema spoljnim i unutrašnjim pretnjama, verujući da bi Albanija mogla biti napadnuta sa svih strana, bilo od strane NATO-a, Varšavskog pakta ili susednih zemalja. Kako bi se zaštitio od ovih zamišljenih pretnji, naložio je izgradnju bunkera na strateškim tačkama, što je postalo sveobuhvatni nacionalni projekat.
Procene o broju izgrađenih bunkera variraju, ali se smatra da ih ima između 173.000 i 750.000. Najčešći su mali, kružni betonski bunkeri, poznati kao "kupole", koji su postali deo pejzaža širom Albanije, od obala Jadranskog mora do planinskih vrhova.
Neiskorišćeni i napušteni
Ironično, bunkeri nikada nisu upotrebljeni za svrhu za koju su izgrađeni. Albanija nije bila napadnuta, a bunkeri su ostali prazni svedoci Hodžine paranoje. Nakon pada komunističkog režima 1991. godine, mnogi bunkeri su napušteni ili su dobili nove, neobične funkcije.
Danas se neki bunkeri koriste kao skloništa za stoku, skladišta ili čak turističke atrakcije. Mnogi su prekriveni grafitima ili su jednostavno zarasli u vegetaciju, postajući deo prirodnog okruženja. Uprkos svojoj prvobitnoj nameni, bunkeri su postali svojevrsni spomenici jedne mračne ere albanske istorije.
Turistička atrakcija i svedočanstvo istorije
U poslednjim godinama, bunkeri su postali zanimljivi turistima koji posećuju Albaniju. Vodiči često uključuju posete bunkerima kao deo turističkih tura, pružajući posetiocima uvid u život pod Hodžinim režimom. Takođe, nekoliko bunkera je pretvoreno u muzeje i umetničke instalacije, koristeći ovaj jedinstveni aspekt albanske arhitekture za edukaciju i podizanje svesti o prošlosti.
Iako su bunkeri izgrađeni kao simboli straha i izolacije, danas oni služe kao podsetnik na prošlost i opomena o opasnostima ekstremnog političkog režima. Betonski, nerazrušivi, oni stoje kao trajni spomenici jednoj eri, pružajući priliku za refleksiju i učenje.
Vladavina Envera Hodže
Od 1945. do 1990, Albanija je imala jednu od najrepresivnijih vlasti u Evropi. Komunistička partija je formirana 1941. Svi koji su joj se protivili su bili eliminisani. Enver Hodža je došao na čelo partije. Počevši da vlada kao sovjetski saveznik, Hodža je nakon Staljinove smrti proglasio SSSR revizionističkim i anti marksističkim, a ubrzo su sve države Varšavskog pakta otkazale vernost Albaniji.
Hodžin kult ličnosti podsećao je na Staljinov. Albanska tajna policija, "Sigurimi", je bila organizovana po ugledu na sovjetski KGB i istočnonemački Štazi. Tajna policija je bila toliko dalekosežna, da je svaki treći građanin Albanije ili bio u radnom logoru ili ga je tajna policija privela na ispitivanje. Da bi minimalizovali ili eliminisali opoziciju, vlast je progonila neistomišljenike, oduzimajući im poslove, zatvarajući ih, pa i osuđujući ih na smrt. Putovanje u inostranstvo, osim poslovnih puteva, je bilo zabranjeno.
Godine 1967, nakon dve dekade progresivno jačeg progona religije, Hodža je proglasio naciju prvom i jedinom zvanično ateističkom zemljom u istoriji. Delom inspirisan kineskom kulturnom revolucijom, konfiskovao je džamije, crkve, manastire i ostale religijske objekte (Albanci su uglavnom bili muslimani i katolici). Neki od objekata su uništeni, a drugi pretvoreni u radionice, skladišta, štale, ili pak u kulturne ustanove, kao što su bioskopi.
Bilo je zabranjeno davati deci religijska imena, a svako uhvaćen s Kuranom, Biblijom, ikonom ili sličnim religijskim objektom je mogao biti lišen slobode. Brade su bile zabranjene zbog povezanosti s islamom i pravoslavnom crkvom. Ljudima je bilo ograničena sloboda govora, religije, kretanja i udruživanja, iako je ustav iz 1976. garantovao ta prava. Takođe, stanovnici Albanije nisu imali pristup informacijama, osim onoga što je dolazilo iz državnih kanala.
Hodža se postepeno povukao u penziju početkom osamdesetih, a Ramiz Alija ga je nasledio. Umro je 11. aprila 1985. godine, sa 76 godina.
BONUS VIDEO:
(MONDO)