Šta je pandemija?

Pandemija (od grčkih reči παν (svi) i δήμος (narod)) je epidemija zarazne bolesti koja se širi kroz populaciju ljudi jedne veće oblasti, kontinenta ili celog sveta.

Razlika između epidemije i pandemije je u tome što je epidemija na regionalnom nivou, a pandemija na globalnom.

- uzročnici inficiraju ljude i izazivaju teške posledice,

- uzročnici bolesti se šire brzo i zadržavaju se među ljudima.

Bolest se ne smatra pandemijom samo zato što je široko rasprostranjena ili izaziva smrt velikog broja ljudi, odnosno ona mora biti zarazna kako bi pokrenula pandemiju. Široko zastupljena endemska bolest koja je stabilna u smislu koliko se ljudi razboleva od nje nije pandemija. Na primer, rak je odgovoran za veliki broj smrtnih slučajeva širom sveta, ali se ne smatra pandemijom jer nije zarazan.

Tokom istorije su zabeleženi slučajevi pandemija kuge, kolere, tifusa, gripa, side, boginja, tuberkuloze, lepre, malarije, žute groznice itd. Jedna od najsmrtonosnijih je bila pandemija španske groznice.

BUBONSKA KUGA

Ovo je naziv za najčešći i najpoznatiji oblik kuge, zarazne bolesti koju izaziva bakterija Yersinia pestis. Izraz bubonska dolazi od reči bubon za otečenu žlezdu, a odnosi se na njen najpoznatiji simptom - otečene limfne žlezde pod pazuhom. Često se koristi i kao sinonim za kugu. Ako se ne leči, izaziva smrt dve trećine svih pacijenata u roku od 2-6 dana od izbijanja simptoma. Smatra se zaslužnom za epidemiju Crne smrti koja je u 14. veku izazvala smrt 30-60 % svih stanovnika Evrope.

ŠPANSKA GROZNICA

Španska groznica (ili Španski grip) se pojavila pri kraju Prvog svetskog rata i bila je jedna od najvećih pandemija u istoriji čovečanstva. Trećina svetske populacije je bila zaražena ovim gripom, a umrlo je oko 50 miliona ljudi. Španski grip je imao iznenađujuće i dalekosežne posledice. Zbog toga što je bila tako smrtonosna za ljude starosti od 20 do 40 godina, bolest je oduzimala porodicama njihove hranitelje i stubove zajednice, ostavljajući bez podrške veliki broj starih ljudi i siročadi. Muškarci su više umirali od žena, osim ako su žene bile trudne - u tom slučaju bi umrle, ili bi pretrpele pobačaj.

Naučnici i dalje nemaju odgovor zašto su najranjiviji bili ljudi u svojim najboljim godinama. Jedna teorija objašnjava da imuni sistem osobe postavlja svoju najefektivniju odbranu na prvi udar gripa sa kojim se suočava. Sa druge strane, grip je nepostojan virus, što znači da stalno menja strukturu, uključujući i dva glavna antigena poznatih kao H i N koji napadaju imuni sistem domaćina.

Postoje neki dokazi da prva podvrsta (ili tip) gripa koji je napao mlade bio H3N8, što znači da su mladi imali sposobnost da se brane od drugačije vrste gripa od one koja je izazvala pandemiju, a koja je pripadala vrsti H1N1. To dalje dovodi do toga da su starije osobe možda bile zaštićene od ove vrste gripa zbog toga što su antigeni H1 i N1 prisutni u ljudskoj populaciji od oko 1830. godine.

Azija i Afrika su pretrpele najvišu stopu smrtnosti, a Evropa, Severna Amerika i Australija najnižu. Ali postojale su i varijacije po kontinentima. Danska je, na primer, izgubila 0,4 odsto stanovništva, dok je Mađarska izgubila tri puta više. Gradovi su imali tendenciju da gube više stanovništva od ruralnih sredina.

U to vreme ljudi nisu ni bili svesni ovih nejednakosti. Posle decenija istraživaja shvatili su da objašnjenje mora da leži u razlikama ljudske populacije - pre svega socioekonomskih razlika. Svuda po svetu siromašni, migranti i etničke manjine su bile više podložne zato što su jeli u manjim količinama, živeli su u prenatrpanim uslovima, patili su od drugih bolesti i imali su loš pristup zdravstvenoj zaštiti.

Velika većina zaraženih se oporavila, ali među nesrećnom manjinom, koja je bila najmanje 25 puta brojnija nego za vreme drugih pandemija, bolest je uzela grozan tok.

Počeli su da imaju problema sa disanjem, a njihova lica su dobila boju mahagonija. Zatim je ta boja prešla u plavu, a do trenutka smrti postajali su crni. Uzrok smrti i nije bio sam grip, već bakterije koje su napale rane pluća i tako stvarale simptome pneumonije.

Toliko je relativno dobro poznato. Manje je poznato kako je grip uticao na čitav sastav ljudskog tela. Zubi i kosa su opadali, ljudi su prijavljivali vrtoglavicu, nesanicu, gubitak sluha i mirisa i zamućen vid.

PANDEMIJE KROZ ISTORIJU:

- Atinska kuga, 430. p. n. e.

- Antoninijeva kuga, 165–180

- Justinijanova kuga, koja je harala od 541. do 750. godine

- Crna smrt (Bubonska kuga) u 14. veku

- Španski grip od 1918. do 1920. je pandemija koja je bila najsmrtnija bolest u istoriji čovečanstva

- Boginje izazvane virusom Variola

- Male boginje - sve dok vakcinacija nije ustanovljena samo u SAD bilo je čak 3 do 4 miliona zaraženih svake godine.

EPIDEMIJE U SRBIJI:

- kolera tokom Drugog Balkanskog rata;

- pegavi tifus i difterija za vreme Prvog svetskog rata;

- španska groznica 1918-1919;

- pegavi tifus i paratifus tokom Drugog svetskog rata;

- Azijski (pandemijski) grip 1957. godine;

- Hongkonški (pandemijski) grip 1969. godine;

- variola vera 1972. godine;

- hemoragična groznica 1972. godine;

- Ruski (pandemijski ) grip 1978. godine;

- hemoragična groznica 1989. godine;

- hemoragična groznica 1994. godine;

- Svinjski (pandemijski) grip 2010. godine.