Šta izaziva pandemiju?

Novi korona virus deo je porodice virusa u koje spadaju obična prehlada, SARS i MERS virusi. Simptomi korona virusa su suv i čest kašalj, kratak dah i teškoće u disanju, groznica i glavobolja...

- u nekoj populaciji se pojavilo do tada nepoznato oboljenje,

- uzročnici inficiraju ljude i izazivaju teške posledice,

- uzročnici bolesti se šire brzo i zadržavaju se među ljudima.

Bolest se ne smatra pandemijom samo zato što je široko rasprostranjena ili izaziva smrt velikog broja ljudi, odnosno ona mora biti zarazna kako bi pokrenula pandemiju. Široko zastupljena endemska bolest koja je stabilna u smislu koliko se ljudi razboleva od nje nije pandemija. Na primer, rak je odgovoran za veliki broj smrtnih slučajeva širom sveta, ali se ne smatra pandemijom jer nije zarazan.

Tokom istorije su zabeleženi slučajevi pandemija kuge, kolere, tifusa, gripa, side, boginja, tuberkuloze, lepre, malarije, žute groznice itd. Jedna od najsmrtonosnijih je bila pandemija španske groznice.

KAKO JE NASTAO NOVI KORONA VIRUS, odnosno COVID-19?

Još nije sa sigurnošću utvrđeno kako je nastao najnoviji smrtonosni vrus koji je izbio u Kini, u gradu Vuhan, ali se pretpostavlja da je najverovatnije nastao u životinjama, odakle je prešao na čoveka - nultog pacijenta. Takav zaključak proističe iz činjenice da je prvi pacijent bio zaposlen na pijaci u Vuhanu gde se prodaju žive divlje životinje, koje se na jugu Kine smatraju delikatesom.

Prema teoriji, novootkriveni virus, koji je SZO nazvala 2019-nCoV, mogao da proistekne od izvornog domaćina - slepog miša. To znači da je 2019-nCoV nastao kao zoonotski virus, ili onaj koji se prenosi sa životinja na ljude, ali potom se prenosi i sa čoveka na čoveka.

Ovaj virus je vrlo sličan SARS-u ili MERS-u (stručnjaci kažu da se razlikuju u 20%) nije prvi koji je zoonotski virus, odnosno koji je potekao od životinja.

SARS

Otkriven 2003. godine, SARS - teški akutni respiratorni sindrom - vrsta je koronavirusa, za koji se veruje da potiče od slepih miševa i da se prenosi na druge životinje koje dođu u dodir sa telesnim izlučevinama zaraženih slepih miševa. Prvi izveštaj o ljudima zaraženim virusom zabeležen je u provinciji Guangdong na jugu Kine 2002. godine.

Od novembra 2002. do jula 2003. godine, ukupno 8.098 ljudi širom sveta razbolelo se od SARS-a koji je bio praćen ili pneumonijom ili respiratornog distres sindroma. Od toga, najmanje 774 osoba je umrlo. Ne postoji vakcina za SARS, Kinezi već više od 15 godina pokušavaju da je pronađu.

MERS

Poreklo Bliskoistočnog respiratornog sindroma MERS-a, identifikovanog 2012. godine, još nije potpuno utvrđeno, ali genomsko sekvenciranje sugeriše da je i ono nastalo u slepim miševima i da je preneto kamilama.

Studije su pokazale da su ljudi bili zaraženi direktnim ili indirektnim kontaktom sa zaraženim kamilama. Bolest, čiji su slučajevi prijavljeni u 27 zemalja, nije bila tako raširena kao SARS. Prema SZO, bilo je 2.494 laboratorijski potvrđenih slučajeva, od kojih je 80 procenata prijavljeno u Saudijskoj Arabiji. Stopa smrtnosti za ovu bolest iznosi oko 35 procenata, pri čemu je 858 umrlo.

EBOLA

Svetska zdravstvena organizaciji (SZO) smatra da ebola potiče voćnog šišmiša. Ostali domaćini životinje koji bi mogli da čoveka zaraze ebolom uključuju šimpanze, gorile i druge vrste majmuna, šumske antilope i divokoze. 

Prenos virusa ebole događa se bliskim kontaktom sa krvlju, izlučevinama, organima ili telesnim tečnostima zaraženih životinja koje su pronađene bolesne ili mrtve u prašumi. Krv ili telesne tečnosti osobe koja je bolesna ili je umrla od ebole, kao i stvari koje su kontaminirane telesnim tečnostima, takođe mogu dovesti do zaraze virusom.

Većina epidemija ebole od otkrića 1976. godine dogodila se u Africi, na osnovu studije koju je sproveo američki Centar za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC). Do sada, Ebola je ubila više od 11.000 ljudi. Za ebolu postoji vaksina, za razliku od nekih drugih virusa.

BESNILO

Oko 99 procenata prenošenja besnila vrši se putem pasa, iako su slepi miševi preneli većinu smrtnih slučajeva od besnila u Severnoj i Južnoj Americi. Većina smrtnih slučajeva povezanih sa besnilom dogodila se u Africi i Aziji - čak 95 odsto smrtnih slučajeva u svetu.

Prenos se događa putem dubokih ujeda, ogrebotina kao i infektivnog materijala, poput pljuvačke, koji dolaze u direktan kontakt sa ljudskom sluznicom i svežim ranama. Prema SZO, godišnje se zabeleži oko 59.000 smrtnih slučajeva u više od 150 zemalja.

GRIP

Grip mogu da pšrenesu mnoge životinje, kao što je to bio slučaj sa ptičijim ili svinjskim gripom. Direktni kontakt sa zaraženim životinjama ili kontaminiranim okruženjem je način na koji se ti virusi prenose. Simptomi gripa su: groznica, drhtavica, kašalj, grlobolja, curenje iz nosa, glavobolja, bolovi u telu, umor, proliv i povraćanje. Širom sveta, grip rezultira sa oko tri do pet miliona slučajeva teške bolesti i oko 290.000 do 650.000 smrtnih slučajeva.

HIV/Sida

HIV ili virus humane imunodeficijencije, najverovatnije je prenet na ljude sa jedne vrste šimpanze u centralnoj Africi. Ovaj virus inficira ćelije imunog sistema, čime zaraženog čini podložnijim daljim infekcijama i komplikacijama. HIV koji svojim delovanjem izaziva krajnji sindrom poznat kao sindrom stečene imunodeficijencije (sida).  Procenjuje se da je oko 32 miliona ljudi preminulo zbog side, dok oko 37,9 miliona ljudi na svetu živi sa HIV-om, navodi SZO. Prenos se može dogoditi nakon razmene telesnih tečnosti kao što su majčino mleko, krv, sperma i vaginalni sekret. Antiretrovirusne terapije mogu da uspore napredovanje bolesti, ali nisu dostupne milionima koji žive sa HIV-om ili sidom.

NIPAH

Virus nipah može da se prenese na ljude sa životinja (poput slepih miševa ili svinja) ili kontaminirane hrane i može se preneti direktno sa čoveka na čoveka. Voćni šišmiši iz porodice Pteropodidae prirodni su domaćin virusa nipah. Iako je ovaj virus izazvao samo nekoliko poznatih epidemija u Aziji, zarazio je širok spektar životinja i prouzrokovao teške bolesti i smrt kod ljudi, zbog čega se radi o ozbiljnom problemu javnog zdravlja. Nipah virus prvi put je otkrive 1999. godine tokom epidemije na farmama svinja u Maleziji. Ne postoji vaksina za ovaj virus.

BUBONSKA KUGA

Ovo je naziv za najčešći i najpoznatiji oblik kuge, zarazne bolesti koju izaziva bakterija Yersinia pestis. Izraz bubonska dolazi od reči bubon za otečenu žlezdu, a odnosi se na njen najpoznatiji simptom - otečene limfne žlezde pod pazuhom. Često se koristi i kao sinonim za kugu. Ako se ne leči, izaziva smrt dve trećine svih pacijenata u roku od 2-6 dana od izbijanja simptoma. Smatra se zaslužnom za epidemiju Crne smrti koja je u 14. veku izazvala smrt 30-60 % svih stanovnika Evrope.

ŠPANSKA GROZNICA

Španska groznica (ili Španski grip) se pojavila pri kraju Prvog svetskog rata i bila je jedna od najvećih pandemija u istoriji čovečanstva. Trećina svetske populacije je bila zaražena ovim gripom, a umrlo je oko 50 miliona ljudi. Španski grip je imao iznenađujuće i dalekosežne posledice. Zbog toga što je bila tako smrtonosna za ljude starosti od 20 do 40 godina, bolest je oduzimala porodicama njihove hranitelje i stubove zajednice, ostavljajući bez podrške veliki broj starih ljudi i siročadi. Muškarci su više umirali od žena, osim ako su žene bile trudne - u tom slučaju bi umrle, ili bi pretrpele pobačaj.

Naučnici i dalje nemaju odgovor zašto su najranjiviji bili ljudi u svojim najboljim godinama.

Jedna teorija objašnjava da imuni sistem osobe postavlja svoju najefektivniju odbranu na prvi udar gripa sa kojim se suočava. Sa druge strane, grip je nepostojan virus, što znači da stalno menja strukturu, uključujući i dva glavna antigena poznatih kao H i N koji napadaju imuni sistem domaćina.

Postoje neki dokazi da prva podvrsta (ili tip) gripa koji je napao mlade bio H3N8, što znači da su mladi imali sposobnost da se brane od drugačije vrste gripa od one koja je izazvala pandemiju, a koja je pripadala vrsti H1N1. To dalje dovodi do toga da su starije osobe možda bile zaštićene od ove vrste gripa zbog toga što su antigeni H1 i N1 prisutni u ljudskoj populaciji od oko 1830. godine.

Azija i Afrika su pretrpele najvišu stopu smrtnosti, a Evropa, Severna Amerika i Australija najnižu. Ali postojale su i varijacije po kontinentima. Danska je, na primer, izgubila 0,4 odsto stanovništva, dok je Mađarska izgubila tri puta više. Gradovi su imali tendenciju da gube više stanovništva od ruralnih sredina.

U to vreme ljudi nisu ni bili svesni ovih nejednakosti. Posle decenija istraživaja shvatili su da objašnjenje mora da leži u razlikama ljudske populacije - pre svega socioekonomskih razlika. Svuda po svetu siromašni, migranti i etničke manjine su bile više podložne zato što su jeli u manjim količinama, živeli su u prenatrpanim uslovima, patili su od drugih bolesti i imali su loš pristup zdravstvenoj zaštiti.

Velika većina zaraženih se oporavila, ali među nesrećnom manjinom, koja je bila najmanje 25 puta brojnija nego za vreme drugih pandemija, bolest je uzela grozan tok.

Počeli su da imaju problema sa disanjem, a njihova lica su dobila boju mahagonija. Zatim je ta boja prešla u plavu, a do trenutka smrti postajali su crni. Uzrok smrti i nije bio sam grip, već bakterije koje su napale rane pluća i tako stvarale simptome pneumonije.

Toliko je relativno dobro poznato. Manje je poznato kako je grip uticao na čitav sastav ljudskog tela. Zubi i kosa su opadali, ljudi su prijavljivali vrtoglavicu, nesanicu, gubitak sluha i mirisa i zamućen vid.

PANDEMIJE KROZ ISTORIJU:

- Atinska kuga, 430. p. n. e.

- Antoninijeva kuga, 165–180

- Justinijanova kuga, koja je harala od 541. do 750. godine

- Crna smrt (Bubonska kuga) u 14. veku

- Španski grip od 1918. do 1920. je pandemija koja je bila najsmrtnija bolest u istoriji čovečanstva

- Boginje izazvane virusom Variola

- Male boginje - sve dok vakcinacija nije ustanovljena samo u SAD bilo je čak 3 do 4 miliona zaraženih svake godine.

EPIDEMIJE U SRBIJI:

- kolera tokom Drugog Balkanskog rata;

- pegavi tifus i difterija za vreme Prvog svetskog rata;

- španska groznica 1918-1919;

- pegavi tifus i paratifus tokom Drugog svetskog rata;

- Azijski (pandemijski) grip 1957. godine;

- Hongkonški (pandemijski) grip 1969. godine;

- variola vera 1972. godine;

- hemoragična groznica 1972. godine;

- Ruski (pandemijski ) grip 1978. godine;

- hemoragična groznica 1989. godine;

- hemoragična groznica 1994. godine;

- Svinjski (pandemijski) grip 2010. godine.