Pneumonija ili upala pluća je infekcija koja izaziva upalu vazdušne vreće, kod jednog ili oba plućna krila, tako što ih napuni tečnošću ili gnojem, što uzrokuje kašalj sa flegmom, groznicu, jezu ili otežano disanje. Ova bolest predstavlja najopasnije oboljenje respiratornog sistema i može biti uzrokovana različitim mikroorganizmima, uključujući bakterije, viruse i gljivice.
Javlja se u svim starosnim dobima, a posebno kod osoba sa različitim hroničnim bolestima i oštećenjima imunog sistema. Ozbiljnost pneumonije može biti blaga ili čak opasna po život. Najozbiljnija je po novorođenčad i malu decu, ljude starije od 65 godina, kao i one sa zdravstvenim problemima ili oslabljenim imunološkim sistemom.
Upala pluća
Mnoge klice mogu izazvati upalu pluća, a najčešće među njima su bakterije i virusi u vazduhu koji udišemo. Naše telo obično sprečava ove klice da zaraze naša pluća, ali ponekad one mogu da savladaju imunološki sistem, čak i ako je čovekovo opšte zdravlje uglavnom dobro. Uzročnici pneumonije mogu biti:
- Bakterije – Najčešći uzročnik bakterijske upale pluća je Streptokok pneumonije. Ova vrsta pneumonije obično se javlja nakon prehlade ili gripa, a može uticati na jedan deo pluća, izazivajući stanje koje se naziva lobarna pneumonija;
- Organizmi slični bakterijama – Bakterija Mikroplazma pneumonije takođe može izazvati upalu pluća. Budući da se bolest manifestuje kroz blage simptome, od pacijenta se ne zahteva da odmara u krevetu;
- Gljive – Vrsta pluća, uzrokovana gljivama, najčešća je kod ljudi sa hroničnim zdravstvenim problemima ili oslabljenim imunološkim sistemom;
- Virusi (uključujući COVID-19) – Neki virusi koji uzrokuju prehladu i grip takođe mogu izazvati i upalu pluća, posebno kod dece koja su mlađa od 5 godina. Virusna pneumonija je obično blaga, ali u nekim slučajevima ona može izazvati vrlo ozbiljno stanje, kao na primer, virus COVID-19 koji uglavnom uzrokuje upalu pluća i može dovesti do stanja, koje je rizično po zdravlje pacijenta.
Klinička slika
Kao i većina infektivnih oboljenja i pneumonija se karakteriše prisustvom nespecifičnih i specifičnih simptoma. Opšti simptomi (nespecifični) u pneumoniji slični su kao kod prehlade ili gripa, a razlika je u tome što traju duže. Najučestaliji među njima su:
- groznica,
- gubitak apetita,
- umor,
- mučnina,
- povraćanje,
- bol u prsima,
- dijareja,
- znojenje,
- drhtavica,
- kratak dah,
- bolovi u mišićima i zglobovima,
- glavobolja.
Znakovi i simptomi upale pluća variraju od blažih do težih, u zavisnosti od faktora kao što su: vrsta klice koja uzrokuje infekciju, godine i opšte zdravlje pacijenta. Novorođenčad i bebe pokazuju znake infekcije kašljanjem, povraćanjem, povišenom temperaturom, umorom ili teškim disanjem. Kod infekcija izazvanih pneumokokom ili stafilokokom teška slika bolesti može se razviti u toku nekoliko sati, dok je kod pneumonije, prouzrokovane mikoplazmom, razvoj produžen na dve do tri nedelje. Poremećaj svesti i konfuznost prate pneumonije izazvane najčešće psitakozom. Respiratorni simptomi variraju i zavise od imunog sistema osobe i težine bolesti. Kašalj se javlja kod skoro svih obolelih, nedostatak vazduha oseća više od dve trećine, bol u grudima oko 60%, dok više od polovine pacijenata iskašljava gnoj.
U početku bolesti ispljuvak je oskudan ili ga nema, a u daljem toku bolesti postaje gnojav. Visoka temperatura i drhtavica česti su kod mladih osoba s pneumokoknom pneumonijom, od kojih trećina ima herpes na usnama. Atipične pneumonije, počinju sporije sa lakšom kliničkom slikom, u odnosu na bakterijske, jer se klinički simptomi razvijaju postupno. Temperatura postepeno raste i može biti veoma visoka, ali je izuzetno retko praćena drhtavicom. Prisutni su i opšti simptomi poput glavobolje, bola u mišićima i zglobovima, slabosti i umora. Kašalj se obično zapaža nakon 3 do 4 dana i, uglavnom, je suv i iritabilan, bez mogućnosti iskašljavanja.
Lečenje upale pluća
Pravac u lečenju zavisi od tipa pneumonije i izolovanog uzročnika. Kao prvo, pulmolozi dele upale na dve vrste:
- Bakterijske pneumonije – najčešće uzrokovane bakterijama pneumokok, Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis;
- Atipične pneumonije – uzrokovane bakterijama Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Legionella, ali i respiratornim virusom, te one zahtevaju drugačiji terapijski pristup u odnosu na bakterijske (tipične) pneumonije.
Bakterijska pneumonija se leči antibioticima, kao što su penicilini, makrolidi (azitromicin), cefalosporini. Neophodno je pridržavati se uputstava lekara i dinamike uzimanja terapije, jer u suprotnom, može doći do neizlečenja i ponovnog povratka bolesti. Kod atipične pneumonije, izazvane Mycoplasmom pneumonia, preporučuje se vitaminska terapija sa puno unosa tečnosti u organizam. Određene vrste virusne upale pluća mogu se lečiti nekim antivirusnim lekovima, jer antibiotici ne deluju na viruse.
Izuzetak predstavlja atipična pneumonija, koja se leči antibioticima i to najčešće azitromicinom, jednom tabletom u toku dana. Bitan aspekt u lečenju pneumonije predstavlja i simptomatska terapija – terapija koja otklanja simptome. Lekari preporučuju primenu antipiretika – lekova za snižavanje telesne temperature, kao i lekove, koji će omogućiti lakše iskašljavanje. Ponekad je potrebno duže vreme da bi se bolesnik oporavio od virusne nego od bakterijske pneumonije.
Faktori rizika
Svako može da oboli od upale pluća, ali dve starosne grupe sa najvećim rizikom su: deca, stara 2 godine ili mlađa, kao i ljudi koji imaju 65 ili više godina. Ostali faktori rizika uključuju:
- Hospitalizaciju – Osoba ima veći rizik da dobije upalu pluća ako se nalazi u bolničkoj jedinici intenzivne nege, posebno ako je na aparatu koji joj pomaže da diše (ventilator);
- Hroničnu bolest – Veća je verovatnoća da će osoba dobiti pneumoniju ako ima astmu, hroničnu opstruktivnu bolest pluća (HOBP) ili bolest srca;
- Konzumiranje cigareta – Pušenje oštećuje prirodni odbrambeni sistem čovekovog tela, koji se bori protiv bakterija i virusa, koji uzrokuju upalu pluća;
- Oslabljeni imuni sistem – Oni koji imaju HIV/AIDS, primaju hemoterapiju ili im je presađen organ, izloženi su većem riziku da obole od upale pluća.
MONDO/Stetoskop