Na današnji dan 22. aprila 2025 god. navršava se 125 godina od smrti pisca himne R.S. "Bože Pravde"književnika Jovana Đorđevića, prvog upravnika i osnivača Narodnog pozorišta u Beogradu, i Narodnog pozorišta u Novom Sadu.
Jovan Đorđević je jedan od velikana srpskog pozorišta, čovek koji je za svoj životni vek uspeo da osnuje dva najznačajnija i najstarija pozorišta u Srbiji, Srpsko narodno pozorište i Narodno pozorište u Beogradu.
Pored svega toga, ovom čoveku se duguje zahvalnost i za divne rodoljubive stihove himne "Bože pravde", koja je jedan od simbola srpske državotvornosti, istorije i države u njenom najformalnijem obliku.
Kako je nastala himna "Bože pravde"?
Tekst himne napisao je Jovan Đorđević, srpski književnik, političar i osnivač Narodnog pozorišta u Beogradu, dok je muziku komponovao Davorin Jenko, slovački kompozitor koji je tada živeo i radio u Beogradu. Himna je prvi put izvedena 1872. godine, ali tada nije bila državna himna - već pozorišna pesma, napisana za dramsko delo "Marko Kaznac", koje se izvodilo u Narodnom pozorištu.
Zbog snažnog patriotskog tona i popularnosti pesme, "Bože pravde" je vrlo brzo postala omiljena među narodom i političkim krugovima. Naročito se dopala tadašnjem knezu Milanu Obrenoviću, koji je ubrzo postao kralj.
Godine 1882, kada je Srbija postala kraljevina, "Bože pravde" je proglašena zvaničnom državnom himnom. Zadržala je taj status do kraja vladavine dinastije Obrenović, a kasnije je korišćena i tokom kratkih perioda u 20. veku.
Pesma je molitveni zaziv Bogu da zaštiti i vodi srpski narod i vladara. Izvorno je sadržala stihove poput:
"Bože pravde, ti što spase
od propasti dosad nas,
čuj i odsad naše glase
i od sad nam budi spas!"
U originalnoj verziji pominje se i kralj - jer je pesma prvobitno bila vezana za monarhiju. Današnja verzija ne sadrži monarhističke stihove, kako bi bila prilagođena savremenom državnom uređenju.
Uspon, zabrana i povratak
U vreme Kraljevine Jugoslavije, pesma je korišćena neformalno, ali nije bila zvanična himna. U periodu komunističke Jugoslavije, "Bože pravde" je bila zabranjena, a zamenila ju je himna "Hej, Sloveni". Nakon raspada SFRJ, pesma je ponovo dobila pažnju i podršku javnosti.
Zvanično je usvojena kao himna Republike Srbije 2006. godine, nakon proglašenja nezavisnosti.
Ko je bio Jovan Đorđević?
Jovan Đorđević bio je srpski intelektualac, rođen 1826. godine u Senti, a umro 1900. godine u Beogradu. Školovao se kako je u to vreme bilo tipično za većinu srpskih đaka, od Novog Sada do Senti i Pešte. Studirao je filozofiju, što mu je dosta značilo kao članu Srpske akademije nauka i umetnosti, posebno kao članu odbora za filozofske i filološke nauke. Kasnijim težnjama u književnoj sferi, Đorđević je postao i član odbora za širenje nauke i književnosti među narodom.
U svom životu, istakao se po profesorskoj delatnosti kao predavač u Velikoj srpskoj gimnaziji, ali i kao sekretar Matice srpske, urednik Letopisa Matice srpske i jedan od urednika lista Srpski dnevnik.
Posebno se istakao njegov angažman za pozorišta, prvo u literarnim osvrtima, a potom i u praksi. Inicijativom Jovana Đorđevića nastalo je Srpsko narodno pozorište, ali i Narodno pozorište u Beogradu. U mnogim spisima i izvorima o Đorđeviću, napominje se njegovo interesovanje za pozorište. Na sajtu Srpskog narodnog pozorišta stoji da je Đorđević još kao urednik Srpskog dnevnika napisao seriju članaka o pozorištu, posebno insistirajući na važnosti, ali i potrebi da se obezbedi publici pozorište na srpskom jeziku.
Takođe, na sajtu SNP-a, kao razlog za osnivanje navodi se da je Đorđević smatrao da moderna nacija ne može da se homogenizuje bez sopstvene kulture i negovanja jezika, kao i da je doprinos pozorišta najdelotvorniji. Njegovom inicijativom, a uz podršku Svetozara Miletića, Jovana Jovanovića Zmaja i Stefana Branovačkog, osnovano je Srpsko narodno pozorište 1861. godine.
Bonus video: