Most Mehmed-paše Sokolovića u Višegradu, posle dvogodišnjih radova, rekonstruisan je i osvetljen. Lepotu ove građevine, koja se nalazi na listi Uneskove svetske kulturne baštine, u punom sjaju, snimio je naš reporter.
Retko koji most u regionu ima toliki istorijski značaj i ukazuje na isprepletanu sudbinu naroda na ovim prostorima. Bio je vekovni nemi svedok zajedničkog života, ali i antagonizama različitih kultura, vera i tradicija.
Brojne nesreće i ratove preživeo je ovaj most od 1571. godine, kada je počela njegova gradnja, ali pamti, naravno i svetle trenutke.
Ovo je jedan od njih – okončani su restauracioni i konzervacijski radovi na mostu koji traju od aprila 2013. godine, a finansirala ih je turska Agencija za obnovu i razvoj TIKA sa oko pet miliona evra. Radove na obnovi mosta izvodila je turska građevinska firma Er-Bu, koja je bila angažovana i na ponovnoj izgradnji Starog mosta u Mostaru.
Ćuprija je jedan je od najznačajnijih spomenika u BiH iz perioda Osmanskog carstva, a delo je najvećeg osmanskog arhitekte Mimara Sinana. Nalazi se među šest mostova na listi svetske baštine UNESCO-a.
Za izgradnju samog mosta vezani su brojni zanimljivi detalji, legende i priče.
Počevši od životne sudbine samog velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića, čija je most zadužbina, niže se niz istorijskih činjenica i dramatičnih događaja vezanih za tursku vladavinu, koje je opisivao i veliki Ivo Andrić, srpski Nobelovac, baš u delu “Na Drini ćuprija”.
MOST KOME RAVNA NEMA
Veliki vezir Mehmed-paša Sokolović jedan je od velikih osmanskih vojskovođa poreklom iz Bosne.
Rodio se u selu Sokolovići pored Rudog 1505. ili 1506, kao dete pravoslavnih Srba, pod imenom Bajica Sokolović.
U to vreme postojao je običaj poznat kao “divširma”, odnosno “danak u krvi”. Srpska deca su na silu otimana i odvođena u Tursku gde su prevođena u islam i školovana u njihovim vojnim školama gde su postajali janjičari, elitni vojnici turskog carstva.
Tako je iz okoline Višegrada kao dete odveden i Bajica i dobio je ime Mehmed.
On kasnije postaje oficir osmanske vojske, a na vrhuncu svoje moći postaje veliki vezir, odnosno premijer države po današnjim standardima. Tada je i naredio da se u Višegradu na Drini sagradi most kome ravna nema.
Most je izgrađen u periodu od 1571. do 1577. godine, a gradio ga je tada najčuveniji turski arhitekta Kodža Mimar Sinan. Izgrađen je u istočnjačkom stilu i predstavlja remek delo tadašnjeg graditeljstva.
Ima 11 lukova sa blagim usponom prema sredini i silaznom rampom na levoj obali. Iznad lukova čitavom dužinom mosta proteže se profilisani venac iznad koga je ograda mosta. Ukupna dužina iznosi 179,5 m, visina nad normalnim vodostajem reke 15,40 m a širina mosta 6,30 metara.
Most je građen od kamena, sedre, odnosno bigra, koji je dovežen iz Višegradske banje. Iznad šestog stuba nalaze se sa obe strane proširenja. Na prilaznoj rampi leve obale nalaze se tri otvora završena prolomljenim lukovima
Na sredini mosta je izgrađena sofa koja je predviđena za odmor prolaznika, a preko puta sofe je ugrađen kameni portal.
Na mostu se nalaze i dve ploče od belog mramora sa stihovima pesnika Nihadija na arapskom pismu, koji govore o graditelju i godini izgradnje.
Stariji, gornji natpis je ispisan 1571/1572. godine:
“Na Drini u Bosni sagradio je veličanstven most
i razapeo red svodova na toj rijeci,
na toj vodi dubokoj i hučnoj.
prethodnici njegovi ne mogaše ništa slično sagraditi,
po naređenju božijem učini to veliki paša,
da bi se njegovo ime spominjalo s poštovanjem i blagodarnošću
i sagradi most da mu na svijetu nema ravna...“
Zapis iz 1577. godine kaže sledeće:
„Preuzvišeni dobrotvor Mehmed-paša, koji je trojici vladara odano bio veliki vezir, učini najveću divnu zadužbinu, neka mu je Bog u dobro upiše. U čistoj nakani sagradi svojim milosnim pogledom golem most preko rijeke Drine. Izrada mu je bila tako lijepa, da onaj ko ga vidi, misli da je jedno zrno bisera u vodi, a nebeski svod da mu je školjka!“
Prvo zabeleženo oštećenje mosta, na koje ukazuje turistička organizacija BIH, bilo je rušenje jednog svoda u srednjem veku. Most je doživeo jednu popravku 1873. godine, a 1896. godine velika poplava je uništila veći deo Višegrada, ali je ćuprija ostala skoro neoštećena, iako je Drina dostigla rekordnih 14,6 m dubine. Jedino je stradala kamena ograda mosta.
Godine 1914. su srušena dva stuba i svodovi koji se na njih oslanjaju, a 1943.godine su miniranjem stradala četiri stuba sa okolnim svodovima. U periodu između dva svetska rata most je privremeno bio osposobljen za saobraćaj uz pomoć metalne konstrukcije. Detaljna rekonstrukcija mosta izvršena je u periodu od 1949. do 1952. godine.
Most je jedan od najznačajnijih nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine, a u julu 2007. godine upisan je u UNESCO listu svetske kulturne baštine, ukazuju iz turističke organizacije.
ANDRIĆEV DRAGULJ I LEGENDE O MOSTU
Smatra se da je upravo roman “Na Drini ćurpija” (1945), najznačajnije delo Ive Andrića koje je imalo i presudni značaj da dobije Nobelovu nagradu za ukupno književno delo.
Roman hronološki prati četiri veka zbivanja oko velikog mosta preko reke Drine, a jedna od njegovih ideja vodilja je da sve prolazi, a samo most ostaje da ukaže na trošnost ljudske sudbine.
Andrićev roman i počinje dugim geografskim opisom višegradskog kraja i navođenjem više legendi o nastanku mosta, od kojih je posebno upečatljiva ona o uziđivanju hrišćanske dece u jedan od stubova. Poreklo legende je u nacionalnom mitu, a legende vezane za most imaju hrišćansku i muslimansku verziju. Kraj romana pada u 1914. godinu kada su trupe austrougarske monarhije, u povlačenju, ozbiljno oštetile most. Sa rušenjem mosta izdiše i Alihodža, jedan od najčešće pominjanih likova, koji simbolizuje kraj starih vremena. Između početka i kraja romana, između građenja i rušenja mosta, širi se pripovedački luk dug četiri stotine godine u kojem, u formi vrlo razvijenih epizoda, zapravo, celih priča, Andrić niže sudbine višegradskih ljudi, svih vera, kažu hroničari Andrićevog dela.
