Terazijska česma danas se nalazi ispred hotela Moskva. Manje je poznato da je njena prvobitna svrha bila potpuno drukčija, kao i da je put koji je prešla do današnjeg odredišta veoma dug i uzbudljiv.
"Česma je neka vrsta spomenika. Podigao ju je knez Miloš Obrenović, u čast svog povratka na presto. To se dogodilo 1858. a česma je podignuta 1860. godine", priča Neda Kovačević, književnica i žena koja je popisala sve prestoničke spomenike.
Odatle i urezani inicijali “M. 0. 1860.” na čuvenoj Terazijskoj česmi.
Napravljena je u obliku kamenog stuba, sa vazom na vrhu i rad je vajara Franca Lorana. Česma je visoka 6,35 metara. Oblikovana je u stilu romantizma i jedan je od najznačajnijih i najmonumentalnijih spomenika iz Miloševog perioda u Beogradu.
Kada je prvobitno postavljena, Terazijska oesma se uopšte nije nalazila na platou “ispred Moskve”.
"Pola veka česma je stajala nasred Terazija, na mestu gde je danas kolovozna traka, i malo više ukoso, prema hotelu Balkan", objašnjava Neda Kovačević i dodaje da se česma na ovom mestu nalazila sve do 1911. godine, kada je zbog preuredenja Terazija demontirana i preneta u portu Topčiderske crkve.
Tako je Terazijska česma krenula “na izlet” koji je potrajao 64 godine.
Kada su je sledeći put Beograđani videli na Terazijama bila je 1975. godina, a i kralja i monarhiju su odavno zamenili Tito i nova, socijalistička vlast. Kako su u međuvremenu Terazije dobile potpuno drugačiji izgled, na prvobitnom položaju više nije bilo mesta za ovaj spomenik, pa je on postavljen ispred platoa hotela Moskva gde se i danas nalazi.
Bez obzira na to da li su razlozi za premeštanje česme bili političko-dinastički ili urbanistički, možda je dislokacija ovaj spomenik spasla od razaranja koja su pogodila Beograd 1914–1915. ("Moskva" je pogođena austrijskim granatama) i 1941–1944. godine.
U svakom slučaju, 12. decembra 1975, uz stručno učešće profesora Milorada Dimitrijevića, Terazijska česma je iz Topčidera vraćena – na Terazije. Česma je zadržala originalni izgled, ali je lokacijski pomerena nešto dalje od prvobitnog mesta, zbog podzemnog prolaza koji je izgrađen 1967. godine, u vreme legendarnog gradonačelnika Branka Pešića.
Današnje Terazije su do sredine 19. veka predstavljale daleku periferiju Beograda koja se nalazila van „gradskog šanca”. Kako su se nalazile u neposrednoj blizini Stambol-kapije, na Carigradskom drumu, na njima su počeli da niču hanovi i zanatlijske radionice.
Bio je to idealan prostor za odmor pred ulazak karavana u grad, pogotovo što je na njemu postojao sabirno-razdelni toranj-rezervoar starog „varoškog” (mokroluškog) vodovoda sa "česmom s jednom gvozdenom cevi kroz koju je tekla voda". Prema turskom nazivu za razdelni rezervoar, kraj oko česme je postao poznat kao Terazije.
(Istorijski zabavnik/Politika)
