Vukašin Milosavljević kopao je rupe za šljive u svom voćnjaku u Brestoviku nedaleko od Grocke 1895. godine. U jednom trenutku, ašov je zapeo za nešto. I tako je, potpuno slučajno, Vukašin iskopao komad istorije.
Za ono što je u prvi mah ličilo na poveći kamen, ispostavilo se da je svod drevne građevine. Daljim iskopavanjem pronađeni su i zidovi građevine koju će narod iz Brestovika nazvati Vukašinova crkva.
Danas je Brestovik seosko naselje u opštini Grocka koje broji nešto više od 1.000 stanovnika. Većini je poznato po voćarstvu, dok samo mali broj ljudi zna šta je zapravo Vukašin otkrio te davne 1895. godine.
Ubrzo pošto je Vukašin otkrio misterioznu građevinu, obavešten je Narodni muzej i u septembru 1895. počela su arheološka iskopavanja koja je predvodio kustos Narodnog muzeja Mihajlo Valtrović. A njemu je odmah bilo jasno da, da bi razumeli odakle ova građevina na tlu Srbije, mora da se vrati daleko u prošlost, u vreme Starog Rima.
Rimska država je na prostor Balkana počela da se širi krajem III veka pre nove ere, kada je povela ratove protiv Ilira i Antičkih Makedonaca. Odigrala su se tri rimsko-ilirska i tri rimsko-makedonska rata u periodu od 229. do 168. godine pre nove ere.
Pobedama u ovim ratovima Rimljani su pokorili Ilire i Antičke Makedonce, njihove teritorije pripojili moćnoj Rimskoj državi i nakon toga otpočeli širenje države ka Dunavu i Panonskoj niziji.
Rimska republika prerasla je u Rimsko carstvo, a rimski car Oktavijan pokorio je ostatak Balkana. Vremenom su na teritoriji današnje Srbije formirane provincije Gornja Mezija, Panonija Sekunda, Dardanija, Prevalis i Dakija.
Rimljani su formirali vojnu granicu - Dunavski limes radi odbrane carstva od varvarskih napada, i napravili put Via Militaris - Vojni put kojim su Singidunum (Beograd), dolinom Margusa (Morave), preko Naisa (Niša) i Serdicae (današnje Sofije) spojili sa Konstantinopoljom i Azijom.
Kako Feliks Kanic, austrougarski putopisac, etnolog i arheolog u svom delu “Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog perioda do kraja XIX veka” navodi, na brestovičkom brdu nalazio se kastrum sa više stražarskih kula, bunar, naselje i - bogato ukrašena grobnica.
Arheološka iskopavanja urađena 1895. godine, ustanovila su da je reč o građevini podignutoj krajem III ili početkom IV veka. Njom dominiraju rimski elementi arhitekture, kao što su luk i svod, koji se mogu videti odmah na samom prilasku.
Grobnica je zidana od istesanog kamena, oblutaka i opeke, koje vezuje krečni malter. Jednim delom je ukopana u padinu brega, sa prolazom, tremom i središnjim delom sa dve bočne konhe i prostorijom za sahranjivanje gde su se nalazila tri zidana sarkofaga.
Unutrašnjost je bila ukrašena freskama, kipovima lavova, krilatih genija i jednom ljudskom figurom. Na svodu dominiraju oblici poput kruga i kocke, kao i motiv cveta, dok se na zidovima naziru pravougaoni oblici ukrašeni motivima loze. Boje koje su zastupljene su bordo, plava i zelena oslikane na beloj pozadini.
Grobnicu je po svemu sudeći podigao bogati Rimljanin kao mesto gde će nakon smrti počivati njegova porodica - on, supruga i jedno dete.
Srpska pravoslavna crkva sa druge strane, veruje da u grobnici počivaju mošti beogradskih prvomučenika Ermila i Stratonika, postradalih 315. godine.
Njih je osudio na smrt mučenjem i davljenjem car Licinije, a pisci žitija i na grčkom i na latinskom navode da su u Dunav bačeni ispod Beogradske tvrđave. Po legendi, tela su im isplivala nizvodno, a lokalni hrišćani su ih sahranili na bregu u ozidanoj grobnici, što takođe odgovara lokalitetu u Brestoviku.
Grobnica danas nosi status Spomenika kulture od velikog značaja i nalazi se u jako lošem stanju jer je poslednja konzervacija urađena pre više od 50 godina. Struka se nada što skorijoj rekonstrukciji ovog jedinstvenog spomenika sa retkim primerima rimskog slikarstva.
(MONDO/Istorijski zabavnik)
