Trenutno krstareće rakete su među najskupljim oružjem za jednokratnu upotrebu, cena iznosi i do nekoliko miliona dolara po primerku.
Krstareća raketa je vođena letelica sa bojevom glavom velike količine eksploziva. Pogonjena je mlaznim motorom, u većini slučajeva turbomlaznim. Koristi se za uništavanje ciljeva na kopnu i moru. U njoj je ugrađena velika bojeva glava, u sklopu strukture trupa. Velikog je doleta i preciznosti pogađanja. Moderne krstareće rakete mogu da se kreću nadzvučnim ili visokim podzvučnim brzinama, sa autonomnom navigacijom i upravljanjem, mogu da lete na putanji izuzetno male visine.
Navigacija se uglavnom bazira na kombinaciji inercijalnog navigacionog sistema, sistema za praćenje terena (engl. Terrain Contour Matching) (TERCOM), prepoznavanje slike ciljnog područja (okoline), GPS, a delimično i uz podršku radara, antenom sa prorezima. Napredna tehnologija upravljanja, razvijana je za vođene rakete i navođene bombe, kasnije je ta tehnologija primenjena kod modernih krstarećih raketa. Pogon je obično dvoprotočni turbomlazni motor, ili nabojnomlazni motor, ponekad je čak i raketni motor, za brze protiv brodske rakete.
Razlikuju se od bespilotnih letelica (BPL), pošto se koriste jednokratno i to samo kao oružje, a ne višekratno u raznim namenama. Kod krstareće rakete, celina tela uređaja i bojeva glava se zajedno "potroše" (unište) u misiji. Od balističke rakete se razlikuje, tako što ima stalni pogon i upravljanje tokom cele putanje leta. Sa aerodinamičkog aspekta ima uzgonsku podršku od ugrađenih krila, za razliku od strateške i taktičke rakete zemlje-zemlja.
Predak krstareće rakete je nemački projekat V-1, iz perioda Drugog svetskog rata. Napredak u elektronskoj, senzorskoj i računarskoj tehnologije su doprineli povećanoj efikasnosti i pouzdanosti izvršenja zadatka sa savremenom krstarećom raketom. Vazduhoplovni princip projektovanja je omogućio raketi da se sa njom autonomno upravlja u toku leta, za razliku od vazduhoplova, ona nema stajni trap, već se lansira.
Lansiranje krstareće rakete može biti sa podmornice, broda, aviona ili kopna. Leti nisko na visini od 15 do 100 metara, iz razloga da se teško otkriva i prati sa protivničkim radarom. Takođe, se teško detektuje sa IC senzorom, zbog niske toplotne emisije. Masovno je korišćena u lokalnim sukobima i ratovima. Prema raspoloživim podacima, najviše ih je lansirano pri NATO bombardovanju SRJ, ukupno oko 1.000 primeraka.
U 2011. godini, procenjeno je da jedna krstareća raketa Tomahavk košta 830.000 $ (500.000 £).
Od čega se sastoji?
Generalno, krstareća raketa se sastoji od navigacionog sistema, namenskog tereta, pogonskog sistema, tela (trupa) sa krilom i stabilizatora sa malim komandnim aerodinamičkim površinama. Nosivost se sastoji od konvencionalne (obične) ili nuklearne bojeve glave. Krstareću raketu pokreće dvoprotočni turbomlazni motor, zbog toga što on najviše odgovara zahtevima ekonomičnosti na maloj visini i podzvučnoj brzini leta.
Kategorije
Mnogi smatraju da sve krilate rakete pripadaju kategoriji krstarećih raketa. Generalno se krstareće rakete mogu razvrstati po veličini, brzini (podzvučne ili nadzvučne), doletu, i po nosaču odakle se lansira (sa zemlje, vazduha, površinskog broda, ili podmornice). Često iste verzije raketa univerzalno projektuju za različite platforme lansiranja. Kada se lansiraju sa vazduhoplova i podmornice tada ostavljaju svetliji trag, od slučajeva lansiranja sa Zemlje i broda.
Načini vođenja i navigacije krstarećih raketa varira. Rešenja mogu biti sa različitim kombinacijama sistema i primene različitih senzora. Mogu se primeniti kombinacije inercijalnog navigacionog sistema, TERCOM, satelitska navigacija i drugo. Veće krstareće rakete nose nuklearne ili konvencionalne bojeve glave, dok one manje nose samo konvencionalne.
Po svojim efektima može biti:
- strategijska,
- taktička i
- operativno-taktička.
Po mestu i tipu baziranja može biti:
- kopnena,
- vazduhoplovna,
- pomorska i
- podvodna.
Hipersonične
Hipersonične krstareće rakete lete najmanje 5 puta brže od brzine zvuka. One su još uvek u razvojnoj fazi, primeri:
- H-90 - SSSR/Rusija - Vazduh-tlo hipersonična krstareća raketa, razvijena 1990. godine, u SSSR-u, a kasnije je nastavila Rusija. Ova raketa je projektovana za krstarenje većom brzinom od zvuka 4 do 6 puta (M = 4 do 6), sa ciljem da na kraju razvoja postiže M = 10-15.
- Bramos II - Rusija/Indija - Kooperacijski program razvoja. Trenutno je u fazi ispitivanja.
- Šarulja (raketa) - Indija - Raketa sa hibridnim pogonom, sa balističkim i krstarećim karakteristikama.
- Boing X-51 - SAD - Hipersonična krstareća raketa.
- Ju-71 - Rusija - Ruska tajna hipersonična nuklearna raketa Ju-71, može da preživi postojeće sisteme protivraketne odbrane.
- WU-14 - Kina - Hipersonična balistička protiv brodska raketa.
Nadzvučne
Ove rakete su brže od brzine zvuka, obično koristeći nadzvučne nabojnomlazne motore. Dolet je obično 100-500 km, ali može biti i veći, sistem vođenja varira, primeri:
- 3M-54 klub - Rusija - Višenamenski raketni sistem
- H-31 - SSSR / Rusija - Raketa vazduh-tlo
- P-270 moskit - SSSR/Rusija
- P-500 bazalt - SSSR/Rusija
- P-700 granit - SSSR/Rusija
- P-800 oniks - SSSR/Rusija
- M-40 (Buran) - SSSR - interkontinentalna
- Burja (raketa) - SSSR - interkontinentalna
- AGM-69 SRAM - SAD
- SM-62 šnark - SAD - interkontinentalna
- SM-64 navaho - SAD - interkontinentalna
- Bramos - Rusija/ Indija - Protiv brodska nadzvučna
- CVS401 2persiz - Ujedinjeno Kraljevstvo/Francuska - "Nevidljiva" supersonična krstareća raketa.
- Aerosolna mone porti - Francuska - Nadzvučna nuklearna taktička raketa, za doktrinu "upozoravajućeg dejstva".
- S-805 - Kina
- SJ-10 - Kina
- KD.88 - Kina
- YJ-12 - Kina
- YJ-18 - Kina
- YJ-91 - Kina
- S-101 - Kina
- S-301 - Kina
- S-803 - Kina - Protiv brodska raketa
- Jang feng - Republika Kina
- Hsung feng III - Republika Kina
Podzvučne, velikog dometa
Sjedinjene Države, Rusija, Velika Britanija, Izrael, Južna Koreja, Turska, Grčka, Iran, Kina i Indija su razvili nekoliko podzvučnih krstareće rakete dugačkog doleta. Ove rakete imaju domet od preko 1.000 km i lete brzinom od oko 800 km na sat. One obično imaju težinu pri lansiranju oko 1.500 kilograma i mogu nositi konvencionalnu ili nuklearnu glavu. Ranije verzije ovih raketa koristile su inercionu navigaciju; novije verzije koriste mnogo preciznije TERCOM i DSMAC sisteme. Najnovije verzije mogu koristiti satelitsku navigaciju, primeri:
- 3M14 - Rusija
- H-55 - Rusija
- C-10 granat - SSSR
- DH-10 - Kina
- Nirbhej - Indija
- Meškat - Iran
- AGM-86B - SAD
- AGM-129 ACM - SAD
- BGM-109 tomahavk - SAD/Velika Britanija
- Hunmo III - Južna Koreja
- SOM (raketa) - Turska - Verzija sa doletom od 350 km se proizvodi, a sa većim će početi kasnije.
Podzvučne, srednjeg doleta
Ove rakete su otprilike iste veličine, težine i brzine leta kao i prethodno navedene, ali domet je (zvanično) manji od 1.000 km. Sistemi vođenja variraju, primeri:
- Apaš - Francuska
- AGM-158 JASSM - SAD
- Storm šadou - UK/Francuska/Italija
- KD-63 - Kina
- Babur - Pakistan
- Rad ALCM - Pakistan
- Popaj turbo ALCM - Izrael
- Rad - Iran
- Taurus KEPD 350 - Nemačka/Švedska/Španija
Podzvučne, malog dometa
To su podzvučne rakete, mase oko 500 kilograma i doleta do 300 km, primeri:
- H-35 - Rusija
- P-15 termit - Rusija
- C-801 - Kina
- C-802 - Kina
- C-602 - Kina
- Silkvorm KN-1 - Kina
- Silkvorm - Kina
- AVMT-300 - Brazil
- Delilah raketa - Izrael
- Gabriel IV - Izrael
- RGM-84 harpun - SAD
- Nasr-1 - Iran
- Nor - Iran
- Kvader - Iran
- Zafar - Iran
- SOM (raketa) - Turska - Verzija sa doletom do 350 km
- Mornarička (raketa) - Norveška
- RBS-15 - Švedska
- Zarb - Pakistan
Trenutno krstareće rakete su među najskupljim oružjem za jednokratnu upotrebu, cena iznosi i do nekoliko miliona dolara po primerku.
BONUS VIDEO:
(MONDO)
