Srpski fudbal nastao je pre tačno 125 godina. Pisali smo kako se to desilo, ali i o tome kako su fudbalski zaljubljenici koji su zakotrpljali loptu po srpskim livadama i tokom Prvog svetskog rata igrali i voleli fudbal dok je Evropa gorela i dok su se oni borili za odbranu otadžbine i nacije.
Crvena zvezda je u srpski i jugoslovenski fudbal došla tek 4. marta 1945. godine, naprečac je osvojila srca navijača i postala ljubav, zanimacija i strast miliona navijača.
Uz dužno poštovanje Džajiću, Pižonu, Piksiju, šampionskoj generaciji iz Barija i svima koji su ikada nosili crveno-beli dres, nikada Crvena zvezda ne bi bila to što jeste da nije bilo ovih 11 ljudi. Ovih 11 ljudi koji su bili pioniri fudbala u Srbiji, koji su svoje karijere počeli pre Drugog svetskog rata, a onda Srbiji i Jugoslaviji podarili najtrofejniji fudbalski klub.
Kao igrači, treneri ili osnivači oni su doneli crveno-bele boje u naš fudbal. Oni su 11 veličanstvenih!
DANILO STOJANOVIĆ – ČIKA DAČA
Čika Dača ima stadion nazvan po njemu u Kragujevcu, ali nema nekog poštenog načina da mu se fudbal u Srbiji oduži. Jedan od prvih Srba zaljublenih u fudbal počeo je da se bavi sportom u Poljskoj kada je nastupao za Vislu, a po povratku u Srbiju radi kao nastavnik u Vojno-zanatskoj školi, a u slobodno vreme uči svoje đake fudbalu.
U Kragujevcu 1903. godine stvara prvi srpski fudbalski klub SK Šumadija u kome je, po onoj izreci sa srpskih terena, bio sve od uprave do golmana. Na utakmicama je branio, a bio je de facto prvi čovek kluba, osnivač, predsednik, učitelj fudbala svima koji su to hteli.
Kada je prešao u Beograd prvo je jedno vreme igrao za Soko (kasniji BASK) i to kao krilni napadač, da bi kasnije bio osnivač i potpredsednik čuvenog BSK-a. BSK je uz zagrebački Građanski bio najtrofejniji klub Kraljevine Jugoslavije sa pet titula, a posle rata je jedno vreme bio u upravi Crvene zvezde na samim počecima kluba.
Tako da je Čika Dača osnovao prvi srpski fudbalski klub, potom je osnovao i najtrofejniji klub u kraljevini, da bi posle Drugog svetskog rata bio u upravi najtrofejnijeg srpskog kluba.
RAJKO MITIĆ
Prva istinska fudbalska veličina posleratnog fudbala uz Stjepana Bobeka i prva zvezda u Crvenoj zvezdi. To što se danas stadion zove po njemu nije slučajno, jednostavno da nije bilo Rajka Mitića, prvih titula i njegovih sjajnih poteza koji su oduševljavali publiku teško da bi se toliki ljudi posle rata opredelili za Crvenu zvezdu i omogućili joj, prenoseći tu ljubav sa kolena na koleno, da postane to što jeste.
Počeo je da igra fudbal u malenom FK Košutnjaku koji je bio u trećoj ligi Beograda, a u leto 1938. godine dobio je poziv BSK-a. Taman kada je sredinom 1940. godine zaigrao u prijateljskoj utakmici protiv zemunskog Viteza i postigao pet golova u pobedi 7:3, počeo je rat. Igrao je i tokom rata za BSK, a kada je osnovana Crvena zvezda postao je njen prvi kapiten, što je bio tokom 14 godina.
Sa Crvenom zvezdom je osvojio pet titula i četiri nacionalna kupa, a posebno je bila dramatična prva titula 1948. godine, koju su crveno-beli osvojili jer je Dinamo Zagreb kiksnuo u poslednja tri kola!
Za Crvenu zvezdu odigrao je 572 meča i dao 262 gola i možda je i najzaslužniji za to što je ona postala najpopularniji klub u državi u ono vreme.
SVETISLAV GLIŠOVIĆ GLIŠA
Rajko Mitić je bio prva zvezda i prvi kapiten Crvene zvezde, a Svetozar Glišović prvi trener!
Bio je velika zvezda predratnog fudbala, legendarno levo krilo “plavih” i član zlatne navale ovog tima zajedno sa Aleksandrom Tirnanićem, Đorđem Vujadinovićem, Blagojem Marjanovićem i Vojinom Božovićem. Debitovao je u BSK-u sa 17 godina u sezoni 1929/30 i sa klubom je uzeo sve trofeje BSK-a – pet titula i jedan kup.
Sa 41 golom u predratnoj ligi bio je među 10 najboljih strelaca u istoriji prvenstva, a posle rata je uzeo titulu u prvom prvenstvu države koje je igrano između republika. On je bio trener NR Srbije, a nakon toga je vodio Crvenu zvezdu od 1946. do 1948. godine i sa njom osvojio prvi trofej u istoriji, kup 1948. godine. Tada je sa klupe vodio ekipu u sastavu:
Mrkušić, Stanković, Drakulić, Tadić, Đurđević, Đajić, Cokić, Mitić, Tomašević, Palfi, Vukosavljević.
LJUBOMIR LOVRIĆ
Posle jednog od osnivača, prvog trenera i prvog kapitena, vreme je i za prvog golmana crveno-belih u istoriji. Lovrić je bio sjajan predratni čuvar mreže koji je u Jugoslaviji nasledio legendarnog Jocu Spasića.
Za Crvenu zvezdu je nastupao od osnivanja do 1952. godine, taman toliko da uzme prvu titulu šampiona Jugoslavije u istoriji kluba 1951. godine. Branio je gol crveno-belih na 78 mečeva, a kao reprezentativac Jugoslavije bio je rezerva Franji Šoštariću, ali je ipak nastupio u finalu Olimpijskih igara protiv Švedske 1948. godine. Kasnie je bio istaknuti novinar i trener, selektor reprezentacije na SP 1962. godine.
BRANKO STANKOVIĆ
Bata Stane ili jednostavno – Ambasador!
Kultna figura jugoslovenskog fudbala i jedna od najvećih legendi Zvezde u svakom smislu. Počeo je da igra fudbal u rodnom Sarajevu za Slaviju i to kao desno krilo, a kada se prebacio u defanzivu postao je igrač koji je stekao slavu.
Beskopromisan i jak u duelu, ali uvek fer i elegantan, stoga i nadimak Ambasador. Ratne godine provodi u BSK-u, a onda igra za Zvezdu od osnivanja do 1958. godine. Bio je stub odbrane crveno-belih, stalan član reprezentacije, učesnik dva svetska prvenstva i dva puta olimpijac.
Odigrao je 195 utakmica za crveno-bele i dao 14 golova i povukao se sa 37 godina, a onda je postao prvoklasni trener. Vodio je Zvezdu do finala Kupa UEFA 1979. godine, a sa tom generacijom u kojoj su glavne zvezde bili Pižon, Dule Savić i Miloš Šestić osvojio je i dve titule.
Poslednji put je bio u crveno-belom 1988. godine, ali je zbog sukoba sa mladim Draganom Stojkovićem Piksijem napustio klub i završio trenersku karijeru. Ostavio je ogroman trag i u Vojvodini kojoj je u sezoni 65/66 kao trener doneo prvu titulu u istoriji.
LJUBIŠA BROĆIĆ
Pre rata solidan fudbaler, posle rata svetski poznat trener.
Rođen u Guči, taman je počeo fudbalsku karijeru pre rata kao član SK Jugoslavije na pozicijama centralnog beka i centarhalfa, a onda je posle završetka rata seo na klupu i nije pogrešio.
Stiče se utisak da je među velikanima crveno-belih nepravedno zapostavljen, jer je tim upravo pod njegovim vođstvom osvojio svoje prve dve šampionske titule 1951. i 1953. godine.
Po odlasku iz Jugoslavije vodio je velikane poput Barselone, Juventusa i PSV-a, ali i veliki broj timova na istoku u Kuvajtu, Bahreinu, Saudijskoj Arabiji...
Zbog nesuglasica sa vlastima nije mu dozvoljeno da se vrati u državu 1953. godine i to što je bio označen kao nepoželjan verovatno daje bar deo odgovora na pitanje zašto nije bolje zapamćen u istoriji srpskog i jugoslovenskog fudbala.
MILOVAN JAKŠIĆ
Veliki Milovan je možda i najveći predratni golman jugoslovenskog fudbala. Za saigrače Jakša, za svetske medije posle bravura u Montevideu na prvom svetskom prvenstvu El Grande Milovan.
Njegovi lik i delo su postali poznatiji i ponovo su zaživeli u glavama ovdašnjih ljubitelja fudbala posle filma “Montevideo”, ali malo ko zna da je rođen u Kolašinu, a onda se kao ratno siroče selio u Kragujevac, Novi Sad i Beograd.
Celu karijeru ne branio za BASK osim 1932. godine koju je kao vojnik proveo u ljubljanskoj Iliriji. Kao golman nedostatak visine je nadoknađivao akrobacijama i skočnošću, a posle Drugog svetskog rata bio je jedan od suosnivača Crvene zvezde i njen tehnički direktor. Zapravo je i preminuo uz crveno-bele, pošto je na zimskoj turneji kluba po Egiptu dobio srčani udar.
PREDRAG ĐAJIĆ
Takođe jedan od legendardnih članova osnivačkog tima Crvene zvezde. Ostavio je ogroman trag kako u predratnom tako i posleratnom fudbalu kao elegantan i kreativan vezista, uvek miljenik publike. Na poslednja tri prvenstva pre izbijanja Drugog svetskog rata igrao je za Slaviju u Sarajevu, a onda je bio jedan od osnivača Zvezde.
Uzeo je dve titule i tru kupa sa crveno-belima, nastupao za tim sve do 1955. godine, a za crveno-bele je odigrao 151 meč i dao 17 golova. Bio je i redovni reprezentativac i našao se na spisku putnika za Mundijal 1950. godine.
SRĐAN MRKUŠIĆ
Golman ispred svog vremena, još u predratnom fudbalu je znao da igra kao “treći bek”, sa loptom u nogama, što u ono vreme jednostavno nije moglo da se vidi na terenima.
Počeo je u malenom AŠK Splitu, a legendardni trener Hajduka Luka Kaliterna ga je uočio sa 18 godina i doveo u Hajduk. Kasnije je prešao u BSK i sa “plavima” uzeo jednu titulu, da bi posle rata prvo nastupao za Milicionar, a onda za Crvenu zvezdu.
U crveno-belom dresu je imao paklenu konkurenciju, prvo je delio mesto na golu sa Ljubomirom Lovrićem, a kasnije sa Srboljubom Krivokućom. Često je bio rezerva Srboljubu Krivokući i Ljubomiru Lovriću. Uzeo je tri titule sa crveno-belima, a na meču Crvene zvezde sa Spartakom iz Subotice 9. septembra 1953. godine je postao najstariji igrač koji je nastupio u Prvoj ligi Jugoslavije. Stao je na gol sa 38 godina, tri meseca i 13 dana.
ALEKSANDAR TOMAŠEVIĆ
Legendu BSK-a Svetozara Glišovića na klupi Crvene zvezde zamenila je legenda BASK-a. To je bio jedan od najboljih predratnih napadača u zemlji Aleksandar Tomašević.
Igrao je kao centartfor ili polutka, a sa 48 golova u predratnim prvenstvima je među 10 najboljih strelaca šampionata. Igračku karijeru je morao da završi u 32. godini zbog teške povrede meniskusa. Posle rata je bio jedan od najvećih trenera u zemlji i vodio je redom najveće timove u zemlji.
Vodio je Crvenu zvezdu od 1948. do 1950. godine, uzeo je dva uzastopa kupa sa crveno-belia, a kasnije je uzeo šampionsku titulu sa Hajdukom u sezoni 54/55, da bi naredne godine seo i na klupu Partizana.
BOŽIDAR BOŠKO RALIĆ
Popularni Tatek predratna je legenda zagrebačke Konkordije! Igrao na više pozicija, a osvojio je dve titule sa timom sa “Tratinske ceste”, što su u ono vreme bile dve najneočekivanije titule u Jugoslaviji. Po završetku rata je bio trener, a u Crvenoj zvezdi je dugo radio u podmlatku pre nego što je 1954. godine na nekoliko meseci preuzeo prvi tim posle odlaska Ljubiše Broćića.
"Tatek" je ostao zapamćen u generacijama igrača Crvene zvezde.
KLUPA ZA REZERVE – KLUPA ZA LEGENDE
Tu su još tri imena koje moramo pomenuti. Ostavili su dubok trag u predratnom fudbalu, prošli kroz Crvenu zvezdu, ali se u njoj nisu dugo zadržavali.
Jedan je Aleksandar Aranđelović, čuveni Aca Autobus. Napadač koji je bio jedan od najboljih fudbalera predratne Jugoslavije, a posle rata je odigrao nekoliko mečeva za Crvenu zvezdu da bi tokom meča sa Poncijanom u Trstu pobegao iz zemlje.
Potpisao je za Milan, ali nikada nije nastupao za “rosonere” jer nije mogao da se registruje. Ipak ostavio je traga u Novari, Romi i Padovi, a stigao je i do Francuske i Atletiko Madrida.
Vredi spomenuti i Baneta Sekulića, koji je kratko vreme 1953. godine bio trener Crvene zvezde. On je prošao kroz nekoliko predratnih beogradskih klubova da bi se ustalio u Jugoslaviji gde je postao legenda. Bio je najbolji strlelac prvenstva 1924/25, a u Zvezdi je vodio Mitića, Stankovića i Đajića.
Na kraju je tu i čuveni Svetozar Kika Popović, jedan od najmlađih fudbalera kragujevačke Šumadije koju je stvorio Čika Dača. Bilo je o njemu reči i u tekstu o fudbalerima u Prvom svetskom ratu, a Popović je stigao da igra svuda – od BSK-a do Juventusa i Rumunije!
Posle završene karijere 1930. godine postao je tehnički rukovodilac BSK-a, a posle rata je u Zvezdi ostavio trag kao prvi tehnički direktor kluba.
I tu se završava ova lista. Na njoj nema svih Zvezdinih zvezda, samo je jedna tu. Na njoj nema svih velikih trenera Zvezde, tu su samo oni koji su dali prvi potpis ovom klubu.
Iako je Zvezda tokom istorije imala veće igrače i veće trenere, pa i veće rukovodioce od ovih sa liste, nije bilo bitnijih. Jer da ovih 11 (plus 3) ljudi nije bilo, ne bi bilo ni Crvene zvezde.
Čitajte u subotu na MONDU: Predratni fudbaleri koji su uzdigli FK Partizan!