125 GODINA FUDBALA U SRBIJI - OVAKO JE SVE POČELO: Od Jevrejina kog su ubili nacisti do derbija BSK-a i Jugoslavije!

Srpski fudbal je do sada svašta preturio preko glave. I istorijske uspehe i epske poraze. Imali smo i prvaka i viceprvaka Evrope, imali smo reprezentaciju sa zlatnom olimpijskom medaljom i srebrnim evropskim odličjima. Imali smo fudbalske velikane koji su menjali tok istorije čitavog svetskog fudbala, od Džaje i Šekija, preko Piksija, do Dejana Stankovića i Nemanje Vidića.

Ovo je priča o tome kako je jedna prelepa igra stigla u naše krajeve, kako su entuzijasti s početka 20. veka širili "loptanje" po srpskim gradovima.

Ovo je priča koju srpski fudbal, sada već dobrano star, zaslužuje da bude iznova ispričana. U ovih 125 godina mnogo toga je izbledelo i još je više onoga što se izgubilo pred naletom ratova i turbulentnih istorijskih promena koje su na ovdašnji fudbal ostavljale duboke ožiljke.

Zbog toga smo u MONDU rešili da se tokom predstojeće sedmice vratimo našim fudbalskim korenima. Ovako je to nekada bilo...

KAKO SE U SRBIJI RODIO FUDBAL?

Kraj 19. veka bio je vrlo uzbudljiv u sve brže rastućem svetu sporta. Tada se osniva prvo fudbalsko takmičenje u Engleskoj, FA kup, a nekih 20 godina kasnije u Springfildu igra se prva košarkaška utakmica.

Već 1896. godine moderni sport dobija još jedan od svojih dragulja - prve moderne Olimpijske igre u Atini. Mada ne od tolikog značaja za ostatak sveta, u jednoj mladoj kraljevini na Balkanu, mesec dana kasnije i 1.000 kilometara severnije od prvih Igara, rađa se srpski fudbal.

Prva fudbalska utakmica u Kraljevini Srbiji, za vreme vladavine Aleksandra Obrenovića, odigrana je 19. maja 1896. godine sa početkom u 15 časova po srednjoevropskom vremenu. Meč je igran kožnom loptom koja je šutirana nogama, na travnatom platou u Donjem gradu, na prostoru između kalemegdanskih zidina i Kule Nebojše.

Zabeleška o ovom susretu ostala je zapisana u malom članku objavljenom u listu "Večernje novosti" četiri dana kasnije, 23. maja, a istorijski meč igrali su članovi Beogradskog gimnastičkog društva "Soko".

"Vreme je bilo toplo, prolećno, prepuno nabujalog zelenila i čistog vazduha. Na prvoj utakmici, na dva gola, između dva tima Sokola bilo je oko 50 znatiželjnih posmatrača. Tako je, bez većih ambicija, postavljen kamen temeljac jedne sportske grane koja će brzo dobiti ogroman broj pristalica i značaj širom zemlje Srbije", zabeležio je Aleksandar Mihajlović, autor knjige "Istorija i teorija fudbala", inače nekada fudbaler Napretka, Rijeke i Treviza.

U prvom izveštaju o pomenutom meču nema rezultata, niti naznaka da je iko na meču postigao gol. Imena igrača zauvek su ostala nepoznata, a njemu je prisustvovao čovek koji je prvu fudbalsku loptu doneo u Beograd - Hugo Buli.

HUGO BULI, "OTAC" SRPSKOG FUDBALA KOG SU UBILI NACISTI

Prvu fudbalsku loptu u Beograd doneo je Hugo Isak Buli. Kao student u Berlinu se bavio fudbalom i igrao je za tamošnji klub Germanija, danas najstariji još uvek aktivni nemački klub. Bio je sin poznatog beogradskog trgovca Edidija Bulija, koji je imao svoju radnju mešovite robe u Jevrejskoj ulici, zabeležio je Mihajlović.

On je kao suvenir sa studija, u srpsku prestonicu doneo prvu kožnu loptu, a sedam dana pre odigravanja prve utakmice, 12. maja 1896. osnovao je Loptačku sekciju unutar Gimnastičarskog društva "Soko". Time su počele pripreme za, ispostaviće se, istorijsku utakmicu. Buli, fudbalski pionir u Srbiji, doživeće tragičnu sudbinu u Drugom svetskom ratu, pošto će ga nemački okupatori streljati 1941. godine.

Ali pre toga, Buli će učiniti mnogo na širenju značaja fudbala. Tri godine nakon prve utakmice, u maju 1899. godine, zajedno sa akademikom Andrejom Nikolićem osnovao je Prvo srpsko društvo za igranje loptom, svojevrsnog preteču fudbalskih saveza. Ovo društvo nastalo je - a gde bi drugo? - u kafani.

Tadašnji prvi fudbaleri, njih oko 30, trenirali su pod nadzorom Huga Bulija i to na Topčiderskom brdu, baš onom brdu gde će kasnije nastati dva danas najveća srpska kluba. Ubrzo su se Buli i fudbaleri "preselili" na Guberevac kod takozvanog Mostara, gde su sa prikupljenim novcem u iznosu od 500 dinara napravili prvu drvenu ogradu oko tadašnjeg igrališta.

Da neće sve biti tako jednostavno za fudbal u Srbiji, kao da je nagovestila prva noć posle prve javne utakmice na novom terenu beogradskih fudbalera. Drvenu ogradu neko je jednostavno odneo...

VEČITA DILEMA - KOJI SRPSKI FUDBALSKI KLUB JE NAJSTARIJI?

Srpski fudbal već više od 100 godina ima svoju verziju pitanja da li je starija kokoška ili jaje. Ono se tiče najstarijeg fudbalskog kuba u našoj zemlji. Burna istorija umešala je svoje prste da zakomplikuje ovo jednostavno pitanje.

Najstariji fudbalski klub osnovan u tadašnjoj Srbiji bio je Soko, klub koji danas znamo pod nazivom BASK. Osnovan je 1903. godine, ali sa završetkom Prvog svetskog rata, o pitanju najstarijeg kluba stvara se zbrka.

Tadašnja država se širi - nastaje Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, a Srbija za svoju teritoriju dobija Vojvodinu, do 1918. deo južne Ugarske. Kako je Austrougarska bila plodno tle za razvitak fudbala tog doba, nije iznenađenje da su na teritoriji Vojvodine nastajali klubovi stariji od SK Soko (kao i SK Šumadija iz Kragujevca, osnovanog kasnije tokom 1903. godine).

Zbog toga se posle rata za najstariji srpski klub smatrala Bačka iz Subotice, osnovana 1901. godine, iako na tada još uvek teritoriji Austrougarske. No, ne bi ova priča bilo dovoljno zamršena da je tu kraj. Boban Živanović, istoričar i autor knjige "Hronika Prve lige 1923-1940", beleži u svom istraživanju da je najstariji klub osnovan na prostorima današnje Srbije zapravo nastao u Subotici i to u 19. veku.

Subotičko sportsko društvo nastalo je 1878. godine, a 1898. je unutar njega osnovana fudbalska sekcija, tri godine pre nego što je nastala Bačka 1901 (oba kluba su tada imala zvanična imena na mađarskom jeziku). Kuriozitet je i da je SAK (Sportsko-atletski klub) Bačka do 1914. igrao regionalno prvenstvo Južne Mađarske unutar Austrougarske. Nekoliko puta su osvajali to takmičenje, koje je obuhvatalo klubove današnje Vojvodine. Ali fudbal se u Vojvodini igrao i pre nego što su osnivani ovi klubovi, pa čak i pre nego što je Hugo Buli organizovao prvu fudbalsku utakmicu u Beogradu.

Autor Nebojša Jakovljević svojim iscrpnim istraživanjem otkrio je da je u tadašnjem Velikom Bečkereku, a današnjem Zrenjaninu, fudbal prvi put bio uočen čak 1889. godine. Fudbal se krajem 19. veka igrao i u Novom Bečeju i Senti, a manji klubovi početkom 20. veka bili su osnivani u manjim mestima poput Kikinde, Sente, Bajmoka, Bele Crkve...

Širom Srbije se početkom veka osnivaju i drugi loptački klubovi, kako su se tada nazivali. Njihova imena govore o snažnim srpskim istorijskim elementima, pošto su dobijali nazive Car Lazar, Obilić, Sinđelić, Dušan Silni, Karađorđe, Hajduk Veljko... Čak je ostalo zabeleženo da je 1906. godine nastao i klub Deligrad, povodom stogodišnjice bitke kod Deligrada 1806. u Prvom srpskom ustanku..

Jedan od poznatijih klubova tog doba bio je Srpski mač, osnovan 1906. godine, a od 1907. su mečeve čak igrali i u parku kod Vukovog spomenika, u centru Beograda. Zanimljivo je da su u Beogradu osnovani i klubovi Kosovo i Nevesinje, a 1912. godine nastaje i SK Dušanovac, današnji FK Voždovac. Njega pokreće verovatno najvažniji čovek u prvim decenijama još uvek krhkog srpskog fudbala - Danilo Stojanović.

DANILO STOJANOVIĆ - NIKO KAO "ČIKA DAČA"

Zamislite da su Crvena zvezda i Partizan osnovani na inicijativu jednog istog čoveka. Nešto slično je u Srbiji pre Prvog svetskog rata uradio inženjer Danilo Stojanović, poznatiji kao Čika Dača.

I on je fudbal zavoleo za vreme studija u Nemačkoj, baš kao i Hugo Buli pre njega. Čika Dača je fudbal počeo da igra za poljsku Vislu, da bi po povratku u Srbiju sve svoje slobodno vreme koristio da fudbalu uči svoje đake u Vojno-zanatskoj školi u Kragujevcu, gde je bio nastavnik.

Osnivao je brojne srpske klubove, igrao je fudbal do duboko u četrdesetim godinama života i pitanje je kako bi tadašnja fudbalska scena izgledala da nije bilo njegovog neverovatnog entuzijazma.

Jedan od glavnih razloga za osnivanje novih fudbalskih klubova tog doba, naročito u Beogradu, bile su razmirice i svađe članova kluba. Recimo, zbog rivalstva klubova Soko i Srpski mač upravo Dača Stojanović rešio da osnuje novi fudbalski klub. Tako je 1. septembra 1911. godine u kafani "Ženeva" na uglu Beogradske ulice i Bulevara kralja Aleksandra nastao Beogradski sport klub - BSK!

Stojanović, inače osnivač i SK Šumadija iz Kragujevca i SK Dušanovac, nedugo nakon osnivanja BSK-a odlučio je da bi zbog razmirica unutar kluba trebalo da napusti poziciju potpredsednika. Zato je već 1912. došao na ideju da osnuje novi klub, koji će zapravo nastati 1913. godine, posle Drugog balkanskog rata, pod imenom Velika Srbija. Ovo ime bilo je odabrano u čast pobedonosne srpske vojske u pređašnjim ratovima, a klub nastaje u hotelu "Kasina".

Prvi okršaj budućih rivala BSK-a i Velike Srbije odigran je 21. septembra 1913. na terenu "Trkalište", gde su kasnije nastale zgrade Tehničkog fakulteta i hotela "Metropol". BSK je pobedio 2:0, a Danilo Stojanović bio je golman Velike Srbije.

U godinama pred početak Prvog svetskog rata, kada je broj klubova već porastao, srpske ekipe neretko su igrale međunarodne prijateljske mečeve, najčešće sa obližnjim vojvođanskim klubovima. Među njima je u još uvek austrougarskom Novom Sadu 1914. osnovan FK Vojvodina, od strane srednjoškolaca, ne bi li imali klub koji bi predstavljao srpsku zajednicu u tom gradu.

S dolaskom novih vremena nakon Prvog svetskog rata i stvaranja Kraljevine SHS, fudbal u zemlji doživljava bitne promene. Jedna od njih ogleda se u tome što SK Velika Srbija 1919. godine menja ime i postaje - SK Jugoslavija. Rivalstvo BSK-a  i Jugoslavije bilo je preteča današnjeg večitog derbija, ali pre nego što je ono dostiglo vrhunac, stigao je Veliki rat...

Drugi deo MONDO serijala - Priče o srpskim fudbalerima i fudbalu u Srbiji tokom Prvog svetskog rata.