Velika pobeda Srbije u UNESCO: Spas za svetinje

Današnjom odlukom u Parizu u okviru Generalne konferencije Uneska nije prihvaćen zahtev Kosova za prijem u tu organizaciju. Od ukupno 142 zemlje koje su glasale, 92 je bilo za, a 50 protiv, te nije ispunjena potrebna dvotrećinska većina glasova za prijem u tu organizaciju.

Ta odluka je sa radošću dočekana u Srbiji, dok na Kosovu kažu da će ponovo tražiti prijem u UNESCO, a posebno su besni i što su pojedine zemlje glasale protiv njegovog ulaska u svetsku organizaciju.

Posle ovakvog sleda stvari, na sreću povoljnog po nas, podsećamo vas da ukupno 1.300 crkava, manastira i drugih objekata, lokaliteta i prostornih celina čine kulturno nasleđe srpskog naroda u pokrajini.

Samo u poslednjih deset godina, uništeno, oštećeno i oskrnavljeno je oko 150 crkava, manastira i drugih objekata od kojih čak 61 imaju status spomenika kulture, a od toga 18 su od izuzetnog značaja za državu Srbiju, podaci su Kancelarije za Kosovo i Metohiju.

Uporedo, uništeno je i pokradeno više od 10.000 ikona, crkveno-umetničkih i bogoslužbenih predmeta, koji se uveliko krčme na svetskom ilegalnom tržištu antikviteta.

Takođe, uništeno je i oštećeno 5.261 nadgrobnih spomenika na 256 srpskih pravoslavnih grobalja, dok na više od 50 grobalja ne postoji nijedan čitav spomenik, čak su iz grobova iskopavane i razbacivane kosti. Skrnavljenja i razaranja ne prestaju ni danas. Groblja su pretvorena u deponije, nepristupačna su, zarasla u korov i šipražje.

“Međutim, ni ova zlodela izgleda nisu dovoljna pa se vrše i nečuveni pokušaji zamene i preimenovanja srpskog kulturnog identiteta na Kosovu i Metohiji. Za sva ova zlodela dosada nije pronađen nijedan počinilac? Postoji opasnost da sa tla Evrope, početkom 21 veka, nestane jedinstvena multikulturna i multietnička regija”, ocenjuje državna kancelarija za Kosovo.

Spisak uništenih svetinja na Kosovu možete pogledati OVDE.

Malo je onih koji ne znaju, ali evo podsećanja na najbitnije što Srbija ima na Kosovu...Među 1.300 manastira i spomenika po svojoj vrednosti izvajaju se četiri srpska bisera koja su već pod zaštitom Uneskoa...Ali ne smemo zaboraviti ni dragulje kao što su manastir Zočište, crkva Svetog Nikole, crkva Svete Nedelje i manastir Svetog Jovana Preteče u Velikoj Hoči, manastir Svetog Joanikija Devićkog u Deviču, Crna Reka...i da ne nabrajamo dalje. Da počnemo, evo onog najvrednijeg:

GRAČANICA

Manastir Gračanicu je sagradio Sv. Kralj Milutin 1310. godine i posvetio je Uspenju Presvete Bogorodice. Manastir se nalazi u selu Gračanica, pet kilometara udaljen je od Prištine. Vreme 14. i 15. veka bio je period velike duhovne slave manastira. U Gračanici je živelo stotine monaha koji su bili razvili veoma intenzivnu duhovnu i umetničku delatnost. U drugoj četvrtini 16. veka tu je bilo i središte novobrdskog mitropolita koji je u manastir doneo i prvu štampariju. Kasnije, usled velikih turskih zuluma, manastir je napušten i crkva je služila za parohijske potrebe. Posle Drugog svetskog rata, manastir su obnovile monahinje i od tada on služi kao ženski manastir. Danas u njemu živi oko 20 sestara koje se bave ikonopisanjem, vezom, poljoprivredom i drugim monaškim poslušanjima.
Crkva manastira Gračanica je građevina sa pet kubeta sa osnovom upisanog krsta, te kao takva pripada grupi prvoklasnih arhitektonskih ostvarenja svoga vremena. Spoljna priprata je sagrađena u krajem 14. veka u vreme Sv. Kneza Lazara. U 16. veku priprata je oslikana freskama. Mihajlo i Evtihije, poznati slikari iz Soluna završili su freske u glavnoj crkvi do 1321. Nebeska liturgija, proroci i evanđelisti su naslikani na glavnoj kupoli ispod freske Hrista Pantokratora dok se na zidovima naosa mogu videti ciklusi Velikih Praznika, Hristovog stradanja, čuda, priča, Hristovog Rodžestva i Vaskrsenja, prizori iz života Bogorodice, Sv. Nikole i Kalendar svetih. Prizori koji prikazuju Evharistiju kao i starozavetni motivi nalaze se u oltaru. Sv. Kralj Milutin i njegova supruga kraljica Simonida, vizantijska princeza, prikazani su u centralnom luku kao vladari kojima sam Gospod daje vlast preko anđela koji na njihove glave spuštaju krune. Nemanjićko stablo porekla i Strašni sud su naslikani u prednjem delu naosa dok su i van priprate sačuvani fragmenti freaka iz 14. veka. Pored ostalih fresaka značajni su ciklusi Vaseljenskih sabora, Akatista Presvete Gobororodice i Rođenja Gospodnjeg. Na zidovima ove crkve takođe se mogu naći i portreti srpskih arhiepiskopa i patrijaraha kao i pogrebna scena gračaničkog mitropolita Dionisija. Gračanička riznica je uništena u požarima 1379 i 1383. U manastiru se i danas čuva zbirka starih ikona, među kojima je značajna ikona Hrista Milostivog iz 14. veka koja je jedinstvena po svojim dimenzijama (269 cm x 139 cm). Na manastiru je do sada urađeno više graditeljskih i slikarskih konzervatorskih radova, pokazuju podaci Eparhije raško-prizrenske.

VISOKI DEČANI

Manastir Visoki Dečani nalazi se u Metohiji. Sagradio ga je Sveti kralj Stefan Dečanski između 1327. i 1335. godine i posvetio Vaznesenju Gospoda Isusa Hrista. Manastir je smešten u živopisnoj dolini reke Bistrice, okružen visovima Prokletija i gustim kestenovim i borovim šumama. Manastir Dečani je poznat kao najveći i najbolje očuvani srednjovekovni srpski manastir.

  Crkva sa kupolom manastira visoka je 32 metra i da otuda potiče naziv Visoki Dečani. U svojoj burnoj istoriji manastir je ostao poznat kao važan duhovni centar u kome je razvijana crkvena umetnost, misionarski i prevodilački rad i druge duhovne aktivnosti. Iako su manastirske zgrade postradale u vreme turske okupacije, crkva je u potpunosti sačuvana sa svojim vrednim freskama iz 14. veka. Danas dečansko bratstvo broji oko 30 monaha. Bratstvo se bavi raznovrsnim aktivnostima: duborezom, ikonografijom, izdavaštvom, misionarskim i humanitarnim radom.  Manastir je preživeo rat na Kosovu (1998-1999) i bratstvo i danas opstaje u ovoj sasvim izolovanoj srpskoj pravoslavnoj enklavi okruženoj i dalje neprijateljski raspoloženim albanskim stanovništvom. Manastir je posvećen Hristu Pantokratoru i Vaznesenju Gospodnjem - Spasovdanu. Glavni neimar bio je majstor Vito Kotoranin. Hram predstavlja petobrodnu građevinu i pripada raškom stilu. UNESCO je proglasio manastir Dečani za mesto svetske kulturne baštine 2004. navodeći da su njegove freske jedno od najvrednijih primera tzv. Renesanse Paleologa u vizantisjkom slikarstvu i dragocen zapis o životu u XIV veku. Najpoznatija je vrlo retka freska Hristosa sa mačem u ruci. U blago Dečana spadaju i mermerni ikonostas, autentično sačuvan iz 14. veka, sa ikonama Svetog Nikole, Presvete Bogorodice, Gospoda Hrista i Svetoga Jovana Preteče, kao i sačuvan krst raspeća iz 16. veka.

PEĆKA PATRIJARŠIJA

Manastirski kompleks Pećke Patrijaršije sastoji se od četiri crkve koje su sagrađene u periodu između 13. i 14. veka. Vekovima je ovaj manastir bio središte Srpske Pravoslavne Crkve. Nalazi se u prelepoj Rugovskoj klisuri pored reke Bistrice. Do osamnaestog veka manastir je bio napredno monaško središte sa stotinama učenih monaha. Usled surovih turskih zuluma Patrijarh Arsenije je krajem sedamnaestog veka u velikoj seobi poveo iz ovog područja hiljade hrišćanskih porodica u Južnu Ugarsku.

  I pored pritisaka lokalnog muslimanskog stanovništva manastir se održao do danas. Nakon Drugog svetskog rata Pećka Patrijaršija je pretvorena u ženski manastir. Danas je manastir Pećka Patrijaršija veoma važno duhovno središte sa sestrinstvom od 25 sestara. Nakon požara koji su 1981. godine podmetnuli Albanci izgrađeni su novi manastirski konaci sa novom Patrijarhovom rezidencijom. Nakon rata na Kosovu i Metohiji 1998-1999 manastir Pećka Patrijaršija postao je duhovni i nacionalni centar za preostale Srbe severno-metohijskog i hvostanskog regiona. Sestrinstvo se bavi humanitarnim radom i održava manastirsku ekonomiju. Manastiru pripada i metoh u Budisavcima, nedaleko od Kline. Tačno vreme osnivanja matične crkve u Pećkoj patrijaršiji nije poznato. Izgleda da je na mestu gde je sada Patrijaršija još za života svetog Save osnovan metoh manastira Žiče, tadašnjeg sedišta srpske arhiepiskopije. Posle završetka Prvog svetskog rata u Pećkoj patrijaršiji je, posle ujedinjenja srpske crkve, ustoličen prvi patrijarh obnovljene Patrijaršije, Dimitrije 1924. g. Otada se svi srpski patrijarsi ustoličuju u Pećkoj patrijaršiji. Tokom 1931. i 1932. godine obavljeni su zamašni konzervatorski radovi pod rukovodstvom arh. Đurđa Boškovića koji su Pećkoj patrijaršiji delimično vratili prvobitni izgled. I posle Drugog svetskog rata u kompleksu Patrijaršije izvedeni su, u nekoliko mahova, značajniji konzervatorski zahvati i arheološka ispitivanja. Novi konak, sa zapadne strane od priprate, sagrađen je 1981. godine. Kao i arhitektura i živopis Pećke Patrijaršije pokazuje veliku raznolikost. Kako je aktivnost patrijaršiskih crkava bila veća od ostalih, to su se u njima vršila stalna obnavljanja i prepravljanja izveštalog živopisa. Tako su se u Peći sačuvale freske od prvih decenija XIII, pa sve do druge polovine XIX veka. Najstarije freske nalaze se u crkvi svetih Apostola. Najmonumentalnija je kompozicija Vaznesenja raspoređena u tamburu i kaloti kubeta. U sredini je pretstavljen Hristos sudija, levo od njega Bogorodica, desno sv. Jovan. To je najlepše ostvarenje ove teme u celom našem srednjevekovnom slikarstvu.

BOGORODICA LJEVIŠKA

U starom delu Prizrena nalazi se hram Bogorodice Ljeviške, zadužbina najvećeg srpskog ktitora kralja Milutina. Jaka vizantinizacija srpske države koja otpočinje u doba kralja Milutina najviše se odrazila na arhitekturu, kada se napuštaju romanski uticaji koji su do tada dominirali i nastaje potpuno nov stil, čije je svedočanstvo crkva Bogorodice Ljeviške.

  Ovaj spomenik je delo neprocenjive istorijske i umetničke vrednosti jer predstavlja svedočanstvo o tri razdoblja, sa ostacima bazilike iz IX veka, bazilike iz XIII veka i crkve kralja Milutina. Prizrenska episkopija pominje se od početka XI veka i pretpostavlja se da je pri Bogorodici Ljeviškoj bilo središte episkopije, jer je tu postojala bazilika. Širenjem srpskih teritorija neke episkopije koje su bile pod vlašću ohridske dolazile su pod vlast pećke partijaršije, što se desilo i sa prizrenskom. Prvobitna bazilika je bila trobrodna sa svim odlikama vizantijske arhitekture. Bazilika iz XIII veka je nastala obnovom u doba Stefana Prvovenčanog i crkvenih reformi Save. Današnji izgled Bogorodica Ljeviška dobija u doba kralja Milutina koji je sa obnovom crkve otpočeo 1306/7. godine. Nekoliko originalnih natpisa svedoči o vremenu, ktitoru i majstorima, pa tako natpis na istočnoj strani crkve navodi kao obnovitelja Milutina a natpis iz eksonarteksa pominje protomajstore Nikolu i Astrapu.
Od jula 2006. na Listu svetske kulturne baštine UNESCO-a upisani su manastiri Pećka patrijaršija i Gračanica i crkva Bogorodice Ljeviške. Svojom arhitekturom crkva pripada spomenicima srpsko-vizantiske škole. Osnova joj je trobrodna — sa centralnim širim i dva sasvim uska bočna broda — kombinovana sa upisanim krstom. Pored velike centralne kupole javljaju se i četiri manje, dekorativne, na krajnjim uglovima zgrade, kao i kalota kojom je zasveden oltarski prostor (slično Gračanici). Nešto kasnije dozidani su uz prvobitnu crkvu novi bočni brodovi i jedan prostor na zapadnoj strani koji bi odgovarao unutrašnjoj priprati, a ispred ovog, dvospratna spoljna priprata sa visokom kulom-zvonikom na sredini. Crkva je građena na istočnjački način, kamenom i opekom. Fasade su bogato ornamentisane raznovrsno poređanim opekama i nizovima keramoplastičnih ukrasa. Dekorativni detalji su ovde utoliko živopisniji što se ne ponavljaju po nekom strogo utvrđenom redu, već su postavljani sa puno slobode, delujući živo i slikovito. Otkriveni živopis Bogorodice Ljeviške neobično je zanimljiv. Rađen u prvoj deceniji XIV stoleća, on pretstavlja sponu u razvoju našeg slikarstva pri prelazu iz XIII u XIV vek, unoseći niz stilskih i ikonografskih novosti. Najbolje očuvane freske nalaze se u oltaru, na stupcima, nižim zonama i u kupolama. Tu su pored pojedinačnih likova svetaca i tema koje se obavezno slikaju u određenim prostorima crkve, ilustrovane snene iz Hristovrg života. U unutrašnjoj priprati očuvana je galerija portreta Nemanjića: na zapadnom zidu iznad vrata nalazi se veliko poprsje Stevana Nemanje; južno od njega naslikan je sv. Sava, a severno Stevan Prvovenčani i Milutin.