OVO NISTE ZNALI O SPOMENIKU NEZNANOM JUNAKU: Priča u kojoj se prepliću istorija i misterija

Nadomak Beograda, okružen gustom četinarskom šumom nalazi se spomenik Neznanom junaku na Avali. Neizostavno mesto na putu brojnih turista svakako je, pored Avalskog tornja, i ovaj čuveni spomenik, čija je istorija malo kome poznata.

Tridesetih godina 20. veka, na mestu gde je izgrađen spomenik, nalazilo se utvrđenje Žrnov. Ono je bilo jedno od mnogih starih i napuštenih utvrđenja, preostalih još iz turskog doba. U rimsko doba bio je glavna osmatračnica koja je služla za zaštitu Beograda, tadašnjeg Singidunuma, kao i rudnika koji se u to vreme nalazio na Avali. Po dolasku Turaka on je proširen, a kako se u pojedinim izvorima navodi, od 18. veka utvrđenje je potpuno napušteno.

Njegovo uništenje do temelja, kako bi se na tom mestu izgradio spomnik Neznanom junaku, zaprepastilo je sve tada, a pokrenulo i brojna pitanja. Mnogi su se zapitali da li je baš na tom mestu morao da bude spomenik, a javile su se i brojne teorije zavere po kojima je on morao da bude uništen jer je krio "mračne tajne", kao i da je u pitanju bio okultni obred.

Ideja potekla od poznatog vajara

Prvi spomenik Nezananom junaku na Avali podigli su 1922. godine seljaci iz okolnih sela, na mestu groba nepoznatog palog ratnika. Godine 1932. poznati vajar Ivan Meštrović izložio je ideju kralju Aleksandru I Karađorđeviću o izgradnji spomenika. Nije poznato zašto je odlučeno da baš Žrnov bude žrtva izgradnje spomenika Neznanom junaku. U dokumentima iz tog vremena nije ostalo zabeleženo kako se došlo na ideju da baš na mestu Žrnova bude podignut spomenik. Jedino što možemo jeste da pretpostavimo kako se Meštroviću učinio pogled sa Avale, odakle se vidi pola Šumadije.

Godine 1934. u tru eksplozije dinamitom uništeni su ostaci starog grada, gde se sada nalazi velelepni spomenik Neznanom junaku. On danas pleni svojom monumentalnošću i sa sobom nosi jaku simboliku. On je od svog nastanka, pa do danas simbolično mesto odavanja počasti svim palim ratnicima naše zemlje.

Ko je bio neznani junak?

Iako u zvaničnim dokumentima nije poznat identitet junaka koji je sahranjen na ovom mestu, prema pojedinim spisima u grobu se nalazi dečak islamske veroispovesti iz okoline Pešterske visoravni kojeg je 1915. godine usmrtila neprijateljska granata. Kako navede pojedini istoričari, radi se o vojniku Sulejmanu Baliću. Poreklom je bio sandžački Bošnjak rođen u Dugoj Poljani, koji je poginuo na Avali, boreći se u Velikom ratu, u srpskoj vojsci protiv Austrougarske.

Na osnovu drugih izovra, kada su Nemci zauzeli Avalu 1915. godine, na padini ispod starog grada Žrnova naišli su na telo srpskog vojnika kog je raznela artiljerijska granata. Kako nisu mogli da ga identifikuju, Nemci su protivnika sahranili u krateru i postavili drveni krst sa natpisom na nemačkom jeziku "Nepoznati srpski vojnik". Nakon rata brigu o grobu preuzeli su žitelji obližnjeg Belog Potoka. Uskoro je u Vračarskom srezu pokrenuta inicijativa da se "neznanom srpskom vojniku" podigne dostojniji spomenik. Finansijska sredstva obezbedili su stanovnici sreskih naselja i delom grad. Na prednjoj strani spomenika bio je ugrađen beli mermerni krst sa natpisom "Neznanom srpskom vojniku", a na suprotnoj ploča sa posvetom: "Palim borcima za oslobođenje i ujedinjenje 1914-1918".

Međutim, prema projketu Meštrovića započela je igradnja novog, grandioznijeg spomenika-mauzoleja. Spomenik je završen 1. septembra 1937. godine, a prenos posmrtnih ostataka iz stare grobnice i svečano osvećenje obavljeno je na Vidovdan, 28. juna 1938. godine. Tako je "nepoznati srpski vojnik" konačno dobio svoje stalno mesto.

Spomenik danas

Ubrzo nakon uređivanja spomenika i okoline ovo mesto postaje popularno izletište. Uprkos tome što se mnogi nisu slagali sa ostvarenjem, niko nije mogao da ospori snažan utisak koji spomenik ostavlja, a posebno što se sa mesta na kom je izgrađen prostire očaravajući pogled na našu prelepu Srbiju. Na spomeniku postoje vidna oštećenja, a mnogi veruju da ona izazvana bombardovanjem 1999. godine.

Spomenik od crnog jablaničkog mermera oblikovan je u jednostavnoj klasičnoj formi sarkofaga na postamentu sa grobnicom Neznanog junaka u središtu. Na boku se nalaze karijatide, koje personifikuju žene jugoslovenskih naroda - Bosanka, Crnogorka, Dalmatinka, Hrvatica, Slovenka, Srbijanka, Vojvođanka i Južnosrbijanka, čime je na simboličan način iskazana ideja o jedinstvu svih jugoslovenskih naroda.

BONUS VIDEO:

(Mondo/A.V.)