PRVI SRPSKI KRALJ: Zbog prestola oružjem se suprotstavio bratu

Srbija je za vreme njegove vladavine stekla dve velike tekovine - postala je kraljevina i dobila je samostalnu crkvenu organizaciju

Posle poraza od Vizantije u bici na Moravi 1190. godine, zaključen je mir prema kome velikog župana Nemanju nasleđuje njegov srednji sin Stefan, koji dobija titulu sevastokratora i vizantijsku princezu Evdokiju za ženu, a ne prvorođeni Vukan. Istovremeno, Vizantija je priznala nezavisnost Raške 1190. godine.

Godine 1196, na državnom saboru kod Petrove crkve u Rasu, Stefan Nemanja je abdicirao u korist srednjeg sina Stefana, koji postaje veliki župan Raške. Najstarijem sinu Vukanu je ostavio na upravu Duklju, Travuniju, Hvosno i Toplicu. Ubrzo potom, Vukan Nemanjić se proglasio kraljem Duklje.

BORBA ZA KRUNU

Stefan Nemanjić je 1198. godine stupio u pregovore sa rimskim papom Inoćentijem III, tražeći krunu kako bi postao kralj Raške, verovatno da bi parirao Vukanu, koji je već imao papinu krunu. Vukan je preko ugarskog kralja Emerika uticao na papu Inoćentija III da Stefanu ne da kraljevsku krunu.

Nakon smrti Stefana Nemanje, 1199. godine, dolazi do sve otvorenije borbe za vlast u Raškoj između Vukana i Stefana.

Stefan je uoči krstaških napada na Carigrad, oko 1201. ili 1201. godine, proterao vizantijsku princezu Evdokiju, navodno zbog neverstva u braku. Progon vizantijske princeze verovatno odražava Stefanove namere da sebe čvršće veže za rimskog papu, od kojeg je očekivao da će dobiti krunu.

Ubrzo izbijaju oružani sukobi između Vukana, kojem je pomagao hrvatsko-ugarski kralj Emerik, i Stefana, kojem je pomagao bugarski car Kalojan. Ugarska i Bugarska su tada bile u ratu. Sukob braće oko prestola naneo je ogromne štete Raškoj. Razaranja u građanskom ratu su bila strašna.

Početkom 1202. godine, Vukan, uz pomoć Ugara, preuzima vlast u Raškoj, a Stefan beži na područje Bugarske. Vukan je ubrzo potom proglašen za velikog župana. Oko 1205. godine, Stefan, uz pomoć bugarskog cara Kalojana, preuzima vlast nad Raškom. Stefan tada piše Savi da dođe u Rašku i donese Nemanjine mošti. U pismu ga podseća na očevu volju da on vlada, tvrdeći da je Vukanova neposlušnost uzrok građanskoga rata.

Stefan javlja da je rat privremeno dobio, ali da Vukan još nije savladan, te mu je potrebna simbolička podrška: Sava se odaziva Stefanovom pozivu i sa grupom crnorizaca i Nemanjinim kostima žuri u Rašku. U zemlju stiže početkom 1207. godine, da podrži Stefana, kojeg naziva "bogom izabranog", dok Vukana zove "velikim knezom".

Crkveno predanje glasi da su se Stefan i Vukan, baš tu nad moštima mrtvoga oca, konačno izmirili. Ipak, izgleda da je organizovanom dočeku prisustvovao samo Stefan, ali ne i Vukan, kome se ubrzo gubi svaki trag, a nije nemoguće i da je uklonjen. Stefan postaje vladar Raške.

Do 1216. godine, Stefan Nemanjić je preuzeo kontrolu nad Zetom. Osvajanjem Zete i primorskih oblasti, Stefan je stekao bliže kontakte sa Katoličkom crkvom. Takođe je stupio u tešnje odnose sa Venecijom. Oko 1216. ili 1217. godine, Stefan se oženio Anom Dandolo, unukom mletačkog dužda Enrika Dandola. Od tog vremena, venecijanski i katolički uticaj je porastao u Srbiji.

Stefan Nemanjić je postigao dogovor sa rimskim papom Honorijem III da ga prizna za kralja Raške i nakon što je izrazio svoju spremnost da se potčini Rimu, Stefanu je odobrena kraljevska kruna (tzv. "venac") od pape. Papska kruna je predstavljala međunarodno pravno priznanje Raške kao nezavisne države.

Godine 1217, papinski legat je stigao u Srbiju i obavio kraljevsko krunisanje. Stefan Nemanjić, nazvan "Prvovenčani", postaje krunisani ("ovenčani") kralj, a Raška postaje kraljevina. Srbija je tako stekla pun suverenitet.

Stefan Nemanjić je umro 24. septembra 1228. Neposredno pre smrti, zamonašio se i uzeo ime Simon.

Imao je četiri sina, Radoslava, Vladislava, Uroša i Predislava te kćerku Komninu, dok neki izvori navode da je imao još jednu ćerku, pod imenom Renijera. Stefana je na prestolu nasledio najstariji sin Stefan Radoslav.

Srpska pravoslavna crkva ga naziva Simon Monah Prepodobni i slavi ga kao sveca 24. septembra, odnosno 7. oktobra po gregorijanskom kalendaru.

Prvovenčani je podigao manastir Žiču, napisao je 1216. godine “Žitije Svetog Simeona”(Stefana Nemanje) - prvu srpsku celovitu hagiografija i smatra se bitnim delom srednjovekovne književnosti.