Mustafa Kemal Ataturk (Mustafa Kemal Atatürk) je osnivač moderne Turske i prvi predsednik države od 29.10.1923. godine do njegove smrti 10.11.1938. godine.
Rođen 1881. godine u Solunu, tada delu Osmanskog carstva, Mustafa Kemal je pokazivao izuzetne vojne i liderske veštine još od rane mladosti. Njegov put od vojnika do državnika preobrazio je jednu naciju i postavio temelje za savremenu Tursku, modernizujući pravni i obrazovni sistem zemlje podstičući usvajanje evropskog načina života, sa turskim pisanim latiničnim pismom i sa građanima koji su usvajali imena u evropskom stilu.
Rani život i vojna karijera
Mustafa Kemal je rođen kao sin skromnog trgovca Alija Rize i njegove žene Zubejde i detinjstvo je proveo u roze kući, koja i dalje postoji i pretvorena je u muzej.
Pojedini izvori tvrde da je Ataturk bio jevrejskog ili bugarskog porekla. Zbog velike jevrejske zajednice koja je postojala u Solunu u osmanlijsko doba, mnogi islamistički protivnici Ataturkovih reformi tvrdili su da je on poreklom od denmi, odnosno Jevreja koji su prihvatili islam.
Od malih nogu bio je izložen raznovrsnim uticajima i kulturama, što će kasnije oblikovati njegovu viziju moderne države. Nakon završetka osnovne škole, upisao se u vojnu školu u Solunu, gde je briljirao i pokazao izuzetne liderske sposobnosti.
Mustafin deda po ocu bio je Hafiz Efendija, pripadnik Kodžadžik nomada iz oblasti Konja i Ajdin koji su se naselili u Makedoniji tokom 14. i 15. veka. Ataturkova majka, Zubeida Hanuma, poticala je takođe iz ugledne turske porodice, koja se naselila u gradu Langasa blizu Soluna. Mustafin otac, Ali Riza Efendi, radio je više različitih poslova: bio je vojni oficir, službenik i trgovac drvenom građom. Ali i Zubeida su se venčali 1871. godine i imali su šestoro dece. Međutim, samo su Ataturk i njegova sestra Makbule Atadan, koja je umrla 1956. godine, dočekali dublju starost.
Njegova vojna karijera počinje da cveta tokom Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata. Najveći vojni uspeh postiže u bici kod Galipolja 1915. godine, gde su njegove strategije i hrabrost igrale ključnu ulogu u odbrani od savezničkih snaga. Ovaj trijumf donosi mu međunarodno priznanje i postavlja temelje za njegovu političku karijeru.
Nakon poraza Osmanskog carstva u Prvom svetskom ratu i potpisivanja Sevrskog ugovora 1920. godine, koji je predviđao podelu osmanskih teritorija među saveznicima, Mustafa Kemal organizuje otpor protiv okupacije. Ubrzo postaje lider turskog nacionalnog pokreta i predvodi Turski rat za nezavisnost, koji kulminira 1922. godine proterivanjem stranih trupa i ukidanjem sultanata.
Osnivanje Republike
Dana 29. oktobra 1923. godine, Mustafa Kemal proglašava Tursku Republiku, a sam postaje njen prvi predsednik. Njegovo prezime, Ataturk, što znači "Otac Turaka", simbolizuje njegovu ključnu ulogu u stvaranju moderne turske nacije.
Ataturk je sproveo niz radikalnih reformi koje su imale za cilj modernizaciju Turske i njeno usklađivanje sa zapadnim svetom. Među najznačajnijim reformama su ukidanje hilafeta, uvođenje sekularnog obrazovnog sistema, reforma pravnog sistema po ugledu na švajcarski građanski zakonik, kao i zamena arapskog pisma latiničnim.
Posebnu pažnju posvetio je emancipaciji žena, uvodeći prava glasa i jednakost u obrazovanju. Postojao je čak i zakon o šeširima kojim su Turkinje i Turci trebalo da se oproste od fesa ili turbana i da se oblače kao u Londonu, Berlinu i Parizu.
Daleki cilj takođe je bio stvoriti tursku naciju iz ruševina multietničke strukture Osmanskog Carstva.
Njegova ekonomska politika bila je usmerena na industrijalizaciju i modernizaciju poljoprivrede, čime je postavio temelje za privredni rast i razvoj.
Smrt i zaostavština "u problemu"
Ataturk je preminuo 10. novembra 1938. godine, ali njegov uticaj ostaje duboko ukorenjen u turskom društvu. Njegove reforme i vizija moderne, sekularne i progresivne Turske i dalje su temelj nacionalnog identiteta. Uspomene na njegovu hrabrost, odlučnost i vizionarsko vođstvo slave se svake godine širom zemlje.
Prošle godine je proslavljen jedan vek osnivanja države, koja je prema njegovoj viziji trebalo da bude prozapadna, sekularna i miroljubiva. Danas mnogi Turci smatraju da je njegova ostavština u velikoj opasnosti.
Nakon osnivanja republike pre 101. godina, Ataturk je započeo miroljubivu spoljnu politiku i cilj mu je bio da još uvek vrlo mladu republiku zaštiti od međunarodnih kriza.
Da li Turska ostala na tom kursu - ostaje na čitaocima da procene. Negodovanje na Zapadu su pre svega izazvali vazdušni napadi na severni Irak i Siriju, ali i naoružavanje džihadista u Siriji i slanje plaćenika u Libiju i Nagorno-Karabah prošle godine.
BONUS VIDEO: NAREDBU OTKUCANOJ NA PISAĆOJ MAŠINI HITLER JE LIČNO POTPISAO: Ovo je Direktiva 25 kojom je naređeno bombardovanje Jugoslavije
(Mondo/M. Š.)