Kako je ćirilica od matičnog pisma Srba i uporišta nacionalnog identiteta postala "građanin drugog reda"?
Sigurno ste do sada naišli na post na nekoj društvenoj mreži napisan na ćirilici i latinici u kome se navodi da naša deca mogu bez problema da čitaju i razumeju taj tekst, odnosno oba pisma, što je retkost na ovom svetu.
To jeste lepo i tačno, ali je sa pravne strane priličan problem.
A u neku ruku je i društveni i istorijski i problem kulture i identiteta, jer je ćirilica identitetsko pismo srpskog naroda, a istraživanja pokazuju da je mimo obavezne upotebe koristi svega 20 posto stanovnika.
Kako onda pričati o istoriji, tradiciji i kulturnom identitetu Srba i ćirilici na kojoj je taj identitet utemeljen i kako je zaštititi ako je u samoj Srbiji, ćirilica drugo pismo?
O tome su danas, na okruglom stolu o upotrebi ćirilice u javnom prostoru "Službena i javna upotreba ćirilice" na Filološkom fakultetu u Beogradu, razgovarali predstavnici Ministarstva kulture i informisanja Srbije, Filološkog fakulteta u Beogradu, lingvisti i stručnjaci.
Prof.dr Miloš Kovačević, jedan od vodećih srpskih lingvista i član Radne grupe za izradu nacrta zakona o službenoj upotrebi jezika i pisma, smatra da je najveći problem (ne)upotrebe ćirilice zakonska neusaglašenost i nepostojanje diskontinuiteta sa zakonima socijalističkog perioda.
Kamen spoticanja je termin “javna upotreba” koji je nasleđe je komunističkog perioda budući da se u svim evropskim jezicima govori samo o “službenoj” i “privatnoj” upotrebi jezika i pisma.
Službena i javna upotreba jezika i pisma
“Javna upotreba” i “službena upotreba” su bili sinonimi dok, iz političkih razloga, to u vreme komunizma nije promenjeno i veštački je sfera javne upotrebe jezika podeljena na "službenu" (državni organi, lokalna samouprava, javna i državna preduzeća, službe, ustanove) i "neslužbenu" (upotreba u školama i drugim obrazovnim i naučnoistraživačkim ustanovama, javnim glasilima, medijima, preduzećima).
U vreme Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, uveden je termin “službena i javna upotreba” prema kome je u državi u upotrebi bio srpskohrvatski jezik i ćirilično I latinično pismo.
Termin “javna upotreba” izmislili su Hrvati kako bi, praktično, ozakonili korišćenje hrvatskog jezika i latiničnog pisma kao "službenog" jezika i pisma.
Srbija je popustila pod pritiscima i da bi izbegla optužbe o velikosrpskoj agendi, u “službenu i javnu upotrebu” uključila latinicu i forsirala njenu češću upotrebu na štetu ćirilice.
Hrvatska je onda 1990. izbacila termin “javna upotreba” i zamenila ga “službenom upotrebom”. Tada je hrvatski jezik proglašen zvaničnim odnosno službenim a latinica službenim pismom.
Srbija to nije učinila i termin “službena i javna upotreba” zadržao se do raspada Jugoslavije kada je izraz “javna upotreba” formalno napušten u Ustavu Srbije iz 1990. ali je i dalje ostao u Zakonu o službenoj upotrebi jezika i pisama iz 1991,1994, 2005 i 2010.
Problem je, dakle, u tome što Ustav Srbije i Zakon o jeziku nisu usaglašeni što nas dovodi do pomalo šizofrene situacije da se u Skupštini Srbije mogu koristiti i manjinski jezici i pisma ili da je u Srbiji moguće držati nastavu na nekom drugom jeziku jer ne postoji zakonska regulativa koja bi to sprečila.
Nije problem upotreba latinice u privatnoj sferi ali jeste problem nedovoljna regulisanost ćirilice kao zvaničnog pisma Srbije.
Kako zaštititi ćirilicu?
Ćirilica je matično pismo srpskog jezika, jezički standard i zakonom je neophodno definisati službenu upotrebu srpskog jezika i matičnog pisma, kažu stručnjaci.
Svesno svih ovih problema, Ministarstvo kulture i informisanja Srbije i država Srbija su u saradnji sa Fililoškim fakultetom pokrenuli kampanju afirmisanja ćirilice.
Ne tako davno, zamenik gradonačelnika Beograda Goran Vesić čak najavljivao da će sva pravna i fizička lica koji su zakupci prostorija u vlasništvu grada dobiti dodatni popust od pet odsto na sve takse ukoliko istaknu naziv firme na ćirilici.
Stručnjaci iz Radne grupe za izradu nacrta zakona o službenoj upotrebi jezika i pisma predložili su izjednačavanje javne i službene upotrebe srpskog jezika i ćiriličnog pisma kroz niz sadržaja koje bi trebalo dati terminu “službena upotreba jezika i pisma”.
Njihovim predlogom bi se odredila najbitnija pravila o javnoj upotrebi srpskog jezika i ćirilice kao službenog jezika i pisma i regulisala privatna komunikacija, pisanje ličnih imena, dvojezične publikacije, knjige i kompjuterski programi, naučna i tehnička terminologija, naučna i umetnička dela, rad dvojezičnih škola, marke proizvođača i roba…
Kritičare su učesnici okruglog stola na Filološkom fakultetu podsetili na primer Sovjetskog saveza gde je Staljin bio taj koji je zabranio uvođenje latinice i naložio “ćirilizaciju” svih jezika SSSR-a, ili članice Evropske unije – Bugarske u čiju čast je, po ulasku u EU na “evro” stigla i ćirilica.
Da li će i kada biti usvojen predlog nacrta zakona o jeziku ostaje da se vidi.
